Toespraak over vrijheid van geloof en vrijheid van geweten in Raad van State raakt geboorte van Nederland 1572-2022
DORDRECHT / DEN HAAG - De vice-voorzitter van de Raad van State, Thom de Graaf, greep in zijn toespraak tijdens de installatie van kroonprinses van Oranje, Amalia, als lid van de Raad terug terug op een oude toespraak van Prins Willem van Oranje, de vader des vaderlands. (dat deel van zijn toespraak staat verder in dit artikel)
Die oudejaarsrede voor de Raad van State in 1564 van de Prins van Oranje is ook de basis van een historische verklaring waarvoor Koning Willem-Alexander en prinses Amalia in 2015 tekenden tijdens de eerste Koningsdag nieuwe stijl in Dordrecht. Zo openden zij als gezin tevens het museum Hof van Nederland.
De handtekeningen werden gezet onder:
Vrijheid van geloof en vrijheid van geweten.
Deze woorden worden ook in verband gebracht met de eerste vrije statenvergadering van 19 juli 1572 in Dordrecht. Zo wordt tevens de relatie gelegd tussen 1564 en met 1572.
Het jaar 1572 krijgt in 2022 uitgebreid als de geboorte van Nederland.
Vanaf 1 april 2022 gaan rond veertig steden in Nederland stil staan bij de betekenis anno nu van de gebeurtenissen 450 jaar geleden.
Dordrecht speelt in het programma 1572-2022 een grote rol net zoals andere steden zoals Haarlem, Gouda, Aalten, Vlissingen, Brielle, Delft, Leiden en nog veel meer gemeentes.
Tekst:
Op 31 december 1564 pleit Willem van Oranje in zijn 'Oudejaarsrede' voor de gewetensvrijheid van de inwoners van de Nederlanden. Willem zou gezegd hebben:
Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen.
Willem van Oranje
Filips II wil er niks van horen. Hij handhaaft zijn ketterbeleid en zijn politiek van centralisatie.
WOORDEN VAN THOM DE GRAAF 8 DECEMBER 2021 IN RAAD VAN STATE
Wij doen ons werk – rechtspreken als hoogste algemene bestuursrechter en adviseren aan regering en parlement – in de geest van de stamvader van het huis van Oranje-Nassau. Willem van Oranje werd in 1555 lid van de door Karel V in 1531 opgerichte Raad van State. De Raad moest bijna 500 jaar geleden een plek vormen van wijs advies en overweging. Dat werd hij ook, maar ook een college van tegenwicht en tegenspraak. Dat is nog steeds zo, al weten wij dat het altijd beter kan en soms ook beter moet.
Tegenspraak durven geven is en blijft cruciaal.
Willem van Oranje wist dat als geen ander. In een bijeenkomst van de Raad van State op Oudjaar 1564 hekelde hij in een beroemd geworden rede de onderdrukking van fundamentele menselijke vrijheden. Hij sprak toen:
“Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten van hunne onderdanen willen heerschen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen.”
Dat klinkt in deze tijd niet erg revolutionair, maar was het toen wel degelijk. Een principiële stellingname tegen geloofsvervolgingen die uiteindelijk tot de Tachtigjarige Oorlog zou leiden en tot de onafhankelijkheid van de toenmalige Zeven Verenigde Nederlanden.
Ook al is in die honderden jaren sindsdien bijna alles veranderd, wat blijft is onze opdracht om verstandig te overwegen en als het even kan, wijs te adviseren.
TOT ZOVER 8 DECEMBER 2022
WIKIPEDIA:
De Raad van State werd als regeringscollege amper serieus genomen. De prins protesteerde door van juni 1563 tot augustus 1564 uit de vergaderingen van de Geheime Raad weg te blijven. Najaar van 1564 wendde de Raad van State zich opnieuw tot Filips over de gevolgen van de gevoerde politiek. In de besluitvorming over de brief aan de koning sprak prins Willem op 31 december 1564 een rede uit, de zogenaamde 'Oudejaarsrede'.
De rede behoort tot de hoogtepunten in de Nederlandse geschiedenis, maar slechts delen zijn bewaard gebleven. In deze urenlange rede voerde hij openlijk en duidelijk een pleidooi voor gewetensvrijheid van de onderdanen.
Lange tijd is hieruit door latere geschiedschrijvers de volgende zin geciteerd: Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen.
Dit is echter onvolledig, want bijvoorbeeld Viglius noteerde dat hij had gezegd: En hoewel hij [Willem van Oranje] zelf besloot te hechten aan de katholieke godsdienst, kon het hem echter niet behagen, dat vorsten willen heersen over het geweten van mensen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen.[6]
Dat Willem hier zou hebben gezegd dat hij hechtte aan het katholieke geloof, zou ongemakkelijk kunnen zijn voor Nederlandse (protestantse) geschiedschrijvers, en het eerste zinsdeel wordt dan ook nog steeds vaak weggelaten; feit blijft dat Willem van Oranje pas eind 1573 weer protestants werd.
1572-2022: Bron WIKIPEDIA
Te midden van toenemende spanningen veroverden de watergeuzen op 1 april 1572 Den Briel (inname van Den Briel). Weliswaar gingen deze watergeuzen wel vaker aan land om te roven en te plunderen, maar omdat ze niet meer in Engeland mochten verblijven besloten ze op 1 april 1572 in Den Briel te blijven en hesen er de geuzenvlag. De invloed op latere ontwikkelingen waarbij, ondanks Willems voorafgaand verbod hiertegen, ook negentien monniken werden vermoord, kan moeilijk worden overschat. Bloedbaden door de calvinistische factie en watergeuzen zoals de moord op de katholieke Martelaren van Gorcum, werden niet meer bestraft. De inname van Den Briel bleek uiteindelijk een signaal voor een algemene volksopstand waar Oranje en zijn broers al vijf jaar op uit waren. Onmiddellijk riep de prins de bevolking der Nederlanden in een schrijven van 14 april 1572[8] op tot verzet tegen de koning van Spanje en heer van de Nederlanden. Op 6 april 1572 verklaarde Vlissingen zich voor de prins. Op 1 mei volgde Terneuzen, op 3 mei Veere, en 21 mei Enkhuizen, strategisch gelegen aan de Zuiderzee. Binnen twee maanden schaarden 26 steden in Holland en Zeeland zich achter de prins. Deze steden hadden binnen hun muren grote invloedrijke calvinistische - en tevens kleinere lutherse - gemeenschappen. In het najaar van 1572 waren in graafschap Holland en graafschap Zeeland alleen de steden Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen - in deze steden was de burgerij goeddeels rooms-katholiek gebleven. Andere steden kozen tegen de koning, voor de prins. Het jaar 1572 vormde zo een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van de Opstand.
De gruwelijke moorden door de opstandelingen en geuzen op katholieke geestelijken in Den Briel op 9 juli 1572, in Roermond op 23 juli en in andere gebieden van de Nederlanden, werden door Willem niet publiekelijk veroordeeld, ondanks zijn vroegere pleidooien voor godsdienstvrijheid. In heel Europa werd met afschuw gereageerd op het nieuws van de wreedheid die Willem van Oranjes troepen aan de dag legden bij de inname van Roermond op 23 juli 1572.[9] Nadat zij met geweld was ingenomen, werd de stad niet alleen geplunderd, maar ook werden vele van haar katholieke geestelijken waaronder 12 monniken van de Kartuizerorde gruwelijk vermoord (de martelaren van Roermond).[10][11] De prins was hiervan op de hoogte, maar greep niet in en veroordeelde de calvinistische daders ook later niet.[12]
Bij de Eerste Vrije Statenvergadering van de Staten van Holland vanaf 19 i in Dordrecht liet de prins zich vertegenwoordigen door Filips van Marnix van Sint-Aldegonde als zijn gezant. Hij gaf Marnix een duidelijke instructie, met dagtekening van 13 juli 1572, mee.[13]
Daarin vroeg de prins van Oranje, in ruil voor bescherming van de steden, dat zij zich zouden verbinden voor drie maanden soldij te beginnen met 100.000 kronen voor de eerste maand.
