Mari Bosland (1924-1945) uit Dordrecht overleefde als unieke toneelkunstenaar de Tweede Wereldoorlog niet
DORDRECHT- Mari Bosland (Dordrecht, 22 oktober 1924 - Neuengamme, 31 maart 1945) was de literaire en geestelijke pleegzoon van de eerste vrouwelijke ereburger van Dordrecht, Top Naeff (1878-1953). Hij bezweek uiteindelijk als politieke gevangene aan een ziekte in de Tweede Wereldoorlog
Soms wordt gezegd dat Marie door de omstandigheden was vermoord, want hij vertoefde in gevangenschap niet in een gezonde omgeving. Marie Bosland werd 81 jaar ontdekt op 30 april 1942 door Top Naeff. Zij was een veel bekroonde schrijfster en een invloedrijke autoriteit op theatergebied.
Zij schreef na de oorlog over Mari: ,,Nederland heeft een toneelkunstenaar verloren, zooals we er, in aanleg, zelden of nooit een gehad hebben. Een prachtig mensch, zoo jong als hij was."
Bosland, die aan de Van Slingelandtlaan woonde, was op 6 april 1944 opgepakt bij het Gemeentelijke Energie Bedrijf met zes anderen. Hij kwam als enige niet meer vrij en overleefde de oorlog niet.
(Mari Bosland)
4 mei
De naam Mari Bosland zal op 4 mei 2023 klinken tijdens de interkerkelijke herdenkingsdienst in de Singelkerk op de hoek Singel 192/Dubbeldamse weg.
De lange herdenkingstekst van CDA-raadslid Jan van Dam Timmers luidt:
Op een zaterdagmorgen in april 1942 begaf de schrijfster en toneelcritica Top Naeff - en eerste vrouwelijke ereburger - zich naar een bovenzaaltje van ‘Patrimonium’ in haar woonplaats. Zij wilde er een clandestiene solovoorstelling bijwonen van Peer Gynt, voorgedragen door haar toen 17-jarige plaatsgenoot Mari Bosland. Ze beschouwde hem snel als haar literaire pleegzoon.
Mari speelde onder andere in de oorlog voor Joodse onderduikers om de grauwheid van het bestaan en het isolement te doorbreken. Ook rabbijn Katan zette zich daarvoor in. Eindelijk werd hij in april 1944 opgepakt en als politieke gevangene apart gezet in kamp Amersfoort. Mari, die op 22 oktober 2024 een eeuw geleden werd geboren, overleed in Duitse handen op 31 maart 1945. Hij had een veelbelovende toekomst voor zich, maar werd in de knop gebroken.
30 april
Het is 30 april precies 81 jaar geleden dat Top Naeff HBS-leerling Mari voor de eerste keer zag optreden op een zaterdagmorgen in gebouw Patrimonium aan de Breestraat. Gé Vaartjes, de biograaf van Top Naeff, beschrijft de ontwikkelingen daarna tussen Mari Bosland en de befaamde schrijfster stap voor stap. Hij schreef er ook een boekje over. Hij meldt de - heimelijke - optredens van Mari Bosland in Dordrecht. Historicus Kees Weltevrede las bronnen, waarin hij vond blijken dat de jonge toneelspeler de grauwheid van het bestaan van Joodse onderduikers wilde doorbreken.
Amsterdam
Om te voorkomen dat Mari Bosland naar Duitsland moest om te gaan werken - hij was in oktober 1942 achttien jaar geworden - bracht Top Naeff hem onder in het toonaangevende toneelgezelschap in Amsterdam, van Cor van der Lugt Melsert. Mari kreeg er eerst kleine rollen en hij werkte mee aan de klassieker de GYSBREGHT. Verder betaalde Top zijn lessen voordrachttechniek bij de bekende spraakleraar en Toneelschool docent K. Veldkamp in Amsterdam. Van zijn hand verschenen er ook verschillende boeken, die nog steeds op internet zijn te bestellen.
Opgepakt
Toen de bezetters Mari in Amsterdam ondervroegen, vertrok hij snel en dook ook begin 1944 onder. De Dordtse toneelkunstenaar wenste ook geen lid te worden van de Kultuurkamer van de bezetters.
Mari nam een baantje aan bij het energiebedrijf en hoopte door het belang van het bedrijf zo niet voor arbeid naar Duitsland te hoeven. Op 6 april 1944 werd er door het verzet een overval gepleegd en Mari keek de andere kant op. Toen hij in de middag weer op zijn werk kwam - om een vulpen te halen - werd hij gepakt. Later die maand werd de hoofdopzichter bij de elektriciteitscentrale - S.R. Beinema - gepakt. De bezetters legden een verband tussen deze leider van het verzet, die later in Vugt werd vermoord, en de overval van 6 april.
Na de oorlog werd duidelijk, zo tekende Vaartjes op, dat het er snel slecht uitgaf voor de toen pas negentien jarige Mari. Een ondervrager in 1944 was over zijn toekomst perspectief snel duidelijk: ,,Voor jou is er geen volgende keer.". In kamp Amersfoort droeg hij ook een P op zijn gevangenis-tenue. De zes anderen, die ook 6 april 1944 in Dordrecht waren opgepakt, waren inmiddels vrijgelaten.
2024
De initiatiefgroep Dochters en Zonen, die in 2025 aandacht wil besteden aan schrijfster Top Naeff - omdat 125 jaar geleden haar baanbrekend boek SCHOOL IDYLLEN uit kwam - kijkt of het mogelijk is om ook de aandacht te vestigen op Mari Bosland. Het is 22 oktober 2024 immers een eeuw geleden dat hij in Dordrecht werd geboren.
(Gé Vaartjes schreef niet alleen in de biografie over Top Naeff. In contacten met de familie van Mari Bosland - na de oorlog achterhaalde hij ook meer achtergronden over Mari)
Mari Bosland, de middelste in een gezin met drie zonen, kwam uit een milieu waarin veel gemusiceerd en gezongen werd. Hij had in 1940 Mulo-examen gedaan en was vervolgens overgestapt naar de Dordtse hbs. In die periode groeide in hem een hevige belangstelling voor kunst en literatuur, en voor toneel in het bijzonder. Op school produceerde hij originele opstellen en hield hij voordrachten, die door zijn klasgenoten zeer gewaardeerd werden. Thuis schreef hij gedichten en verhalen. In oktober 1941, hij was toen net zestien jaar oud, publiceerde hij drie verzen in het destijds bekende tijdschrift Morks Magazijn.
Gaven
Mari Bosland viel op door zijn gaven en presentatie. Een jeugdvriendin herinnerde zich later: ‘Hoewel hij heel “gewoon” leek en deed, hij had absoluut geen neiging tot coquetteren met zijn grote begaafdheid, was hij toch anders dan veel jongelui die ik ook kende. Ik geloof nu ik er aan terug denk dat Mari door zijn getalenteerd zijn een vanzelfsprekende afstand schiep. Hij kon geweldig mal doen, hij was geestig, op een aardige manier spottend en ouder dan andere jongens van zijn leeftijd, hetgeen wellicht te verklaren valt uit het feit dat hij een vastomlijnd doel had: het grote toneel.’
Kunstmin
Bij de inwijding van de gemoderniseerde Dordtse schouwburg ‘Kunstmin’ zag hij in december 1940 een opvoering van Peer Gynt, met Johan Schmitz4 in de hoofdrol. Deze belevenis inspireerde hem tot een waagstuk: het bewerken van Ibsens stuk voor solotoneel, waarin hij als enige speler zou optreden. Zo werkte hij zich toe naar de première die op Top Naeff zoveel indruk maakte.
Tot zover tekst van de biograaf van Top.
