Programma van Wensen Grote Markt
DORDRECHT - Hieronder de brief van het Historisch Platform Dordrecht met een Programma van Wensen inzake de herontwikkeling van de Grote Markt, die vandaag bij het Stadskantoor is afgeleverd.
1. Inleiding
Tijdens het overleg van het Historisch Platform Dordrecht van april 2022 is op voorstel van ons bestuur een werkgroep in het leven geroepen om te komen tot een gezamenlijk standpunt vanuit het Platform over de herontwikkeling van de Grote Markt. Het gaat er ons om te bezien hoe de plek historisch verantwoord herontwikkeld kan worden, rekening houdend met de door de gemeenteraad van Dordrecht 1 februari 2022 unaniem aangenomen motie over de relatie met het Joods cultuurhistorisch erfgoed op de plek waar nu de Grote Markt ligt.
Een eerste concept is voor commentaar voorgelegd aan uw projectorganisatie. Dit commentaar is ter kennis gebracht van het Platform en in deze laatste versie verwerkt. Het concept is besproken tijdens de volgende Platform-bijeenkomst op 4 november 2022 en gewijzigd vastgesteld als gemeenschappelijk standpunt van de tientallen in het Platform vertegenwoordigde historische organisaties.
Het bestuur van de Stichting Historisch Platform biedt daarom met genoegen dit programma van wensen aan aan college en raad. Wij rekenen er op dat u dit programma van wensen een plek geeft in uw opdracht aan de projectorganisatie voor de herontwikkeling van het plein.
2. Ontwikkelingen op de en rond de Grote Markt tot nu toe
Na de sloopperiode in de jaren ’60 en ’70 is er een plein achtergebleven dat voornamelijk functioneert als parkeerplaats en als barrière tussen het kernwinkel/horecagebied en de havens. Het besef dat er iets aan moet gebeuren leeft al enige tijd in de stad en ook bij uw stadsbestuur, maar vele plannen stuitten op geldgebrek, versnipperd bezit en ideeënarmoede.
In 2021 echter is de gedachtenvorming in een stroomversnelling gekomen, bij ontwerpers, vastgoedbezitters en de gemeente èn in de stad: Joodse gemeenschap, horeca, ontwikkelaars, architecten. Zie bijvoorbeeld dit artikel uit De Dordtenaar van 15 maart 2021 https://www.ad.nl/dordrecht/wordt-de-grote-markt-in-dordrecht-een-woonhof-of-evenementenplein~a6887748/. Daaruit valt te destilleren dat het twee kanten op kan: behoud van het plein met functiewijziging van autostalling naar evenementenplein, of volbouwen, met de creatie van een nieuwe verbindingsroute tussen dat kernwinkel/horecagebied en de havens via Tolbrugstraat Waterzijde en Vismarkt (dus niet via wat nu nog de Grote Markt is).
Voor de verdere idee-ontwikkeling is het van belang te bepalen over welk gebied we het precies hebben. Wat ons betreft geldt het conceptprogramma van wensen van het Historisch Platform Dordrecht voor het hele gebied tussen Scheffersplein en de straatwand van de Varkenmarkt, met inbegrip van de Tolbrugstraat Waterzijde tot aan de Varkenmarkt en de Gravenstraat.
Wij gaan ervan uit dat buiten discussie staat dat er werk gemaakt moet worden van de (nu povere) beeldkwaliteit van de bestaande bebouwing aan de huidige Grote Markt. Dat geldt ook voor de onderdoorgang bij de Waag. Hoe dat moet is pas te bepalen als een keus is gemaakt in de scenario’s, hierna te noemen. Wij realiseren ons dat de nota “Slijpen aan een Diamant”, het geldende Beeldkwaliteitsplan en de eisen van welstand (inclusief erfgoedregels) van de gemeente Dordrecht daarbij leidend zijn. Wij realiseren ons ook dat er nog een participatietraject voor omwonenden, belanghebbenden, betrokkenen en geïnteresseerden volgt, maar willen bij de start van dat traject onze ideeën en wensen aan u meegeven.
3. Programma van Wensen vanuit Historisch Platform
Herontwikkeling van de Grote Markt zoals die nu bestaat moet wat ons betreft in ieder geval de historische blunder van het creëren van een geschiedenisloos plein herstellen en recht doen aan het wèl historisch relevante van de plek: min of meer de kern van het tragisch verwoest en verkort Joodse leven in de stad, met synagoge, mikwe, rabbijnenwoning en Joodse school. Het lijkt ons sowieso nuttig voordat welke keuze dan ook wordt gemaakt al wandelend het gesprek aan te gaan met binnenstadsbewoners en zeker ook het Dordts Joods Overleg om bestaande en gewenste kwaliteiten te benoemen en herontwikkeling van het plein op de langere termijn (denk aan 50 jaar) te bespreken: hoe ziet de wereld en onze binnenstad er dan uit? Hoe gaan we dan om met wonen, mobiliteit, winkelareaal, groen en cultuur?
Ondanks deze waarschuwingen en beperkingen zien wij ruimte voor de volgende wensen waaraan herontwikkeling zou moeten voldoen:
Basiswens in beide scenario’s is, zoals de gemeenteraad ook heeft aangegeven:
· Op, aan of in de directe omgeving van de nu nog Grote Markt dient er een (bij voorkeur: ontmoetings)plek te komen waar de Dordtse Joodse gemeenschap zich kan laten zien en horen, elkaar kan ontmoeten en zich kan presenteren aan de stad en de wereld. Dat kan nog vele vormen aannemen en het kan ook een groeimodel zijn, maar wat het Platform betreft mondt dat uiteindelijk uit in een (bij voorkeur echt fysieke) plek.
Vervolgens weten we dat de gemeente vooralsnog uitgaat (zie Slijpen aan een Diamant) van een open plein. Dat noemen wij scenario 1. Daarnaast is de discussie ook aangezwengeld over een tweede scenario: de Grote Markt wordt bebouwd. Dat is ons scenario 2.
Wensen bij scenario 1:
· Als het plein open blijft bij voorkeur geen parkeervoorzieningen meer. Wonen in de binnenstad heeft consequenties voor de beschikbaarheid van parkeerruimte, die kan ook aan de rand van de binnenstad gerealiseerd worden (bijv. reservering parkeergarage Drievriendenhof en Visstraat voor binnenstadsbewoners). Achterliggende gedachte is dat ook de gemeente al heeft aangegeven nieuwe publieke parkeervoorzieningen in de binnenstad ongewenst te vinden en parkeervoorzieningen voor bewoners, gelet op afschrijvingstermijnen, op de lange duur berekend moeten zijn: denk opnieuw aan 50 jaar;
· Als het plein open blijft versterking van de ontmoetingsfunctie voor binnenstadsbewoners met behoud en versterking van groenstructuur. Verbinding maken met groen in de binnentuinen aan weerszijde;
· Als het plein open blijft en verbinding via Tolbrugstraat Waterzijde naar de havens niet mogelijk is wandelgeleiding over het plein invoeren zodat mensen niet op de Markt rechtsomkeert maken na de Waag-doorgang;
· Als het plein open blijft Grote Markt een andere naam geven, deze is tè verwarrend. Denk aan Joods kwartierplein, Barend Joshua Katanplein, Synagogeplein, Op weg naar Havensplein, Wijnplein of welke andere naam ook;
· Als het plein open blijft mag de uitstraling van bestaande bebouwing conform het Beeldkwaliteitsplan Binnenstad naar een hoger niveau getild. Dat kan ook door gebruik te maken van goede, mooi verouderende materialen.
Wensen bij scenario 2:
· Als het plein wordt volgebouwd nieuwbouw van appartementen en woningen passend in de schaal van de omgeving. Dus geen hoogbouw, maximaal vier à vijf bouwlagen;
· Als het plein wordt volgebouwd behoud van de grote platanen, eventueel verplanting van de kleinere bomen;
· Als het plein wordt volgebouwd behoud van wijkgebonden winkels en horeca in de plint. Maak er zo een ontmoetingsplek van voor binnenstadsbewoners;
· Als het plein wordt volgebouwd eerst zeker stellen dat er een alternatieve voetgangersverbinding komt van Scheffersplein naar Varkenmarkt, bij voorkeur over de Tolbrugstraat Waterzijde;
· Als het plein wordt volgebouwd moet de invulling recht blijven doen aan de aangenomen raadsmotie: een duidelijke verbinding met de historie van de (voormalige) joodse buurt en het culturele leven daar.
Voor de goede orde: voor beide scenario’s geldt dus de basiswens van een plek voor de Joodse gemeenschap als hiervoor geformuleerd.
4. Hoe nu verder?
Het bovenstaande is vooralsnog niet meer dan een eerste, maar hopelijk wel richtinggevende aanzet vanuit het Historisch Platform Dordrecht voor het denken over de herinrichting van de huidige Grote Markt. Het Platform realiseert zich en gaat er vanuit dat ook het gemeentebestuur zich dat realiseert dat iedere bouwactiviteit in de ondergrond grootschalig en dus kostbaar archeologisch onderzoek nodig maakt, de stadsgeschiedenis zit daar heel diep. Het gaat ons ook om het op gang brengen van het gesprek, niet om nu al harde eisen te formuleren. Het gaat ons om het borgen van (historische) kwaliteit, in de ruimte op deze gevoelige plek in de stad, maar ook in het proces van herontwikkeling. Het moet om een gedragen beeld gaan, niet alleen wat deskundigen en financiers willen.
