Veertig jaar De Buitenwacht in Dordrecht: :Van geloofsgemeenschap voor buitenkerkelijken naar solidariteitscentrum in Krispijn

23 september 2022 • 19:09 door Hans Berrevoets
Veertig jaar De Buitenwacht in Dordrecht: :Van geloofsgemeenschap voor buitenkerkelijken naar solidariteitscentrum in Krispijn

DORDRECHT - Het solidariteitscentrum De Buitenwacht, in de voormalige Johanneskerk aan de Bosboom Toussaintstraat in Krispijn, staat in een geschiedenis van veertig jaar.

De eerste notitie dateert van 27 september 1982. Drie theoloog-arbeiders (Gerrit Jan van der Kolm, Jan Hylkema en Leendert Verzijden) en hun solidaire vrouwen verzorgden de tekst, die de geboorte van een voor Dordrecht geheel nieuw gemeenschapscentrum markeerde.

Volgend jaar (2023) zal er aandacht voor zijn, want dan is het veertig jaar geleden dat de Buitenwacht steeds meer de vleugels ging uitslaan, zo laat voorzitter Riet Duykers alvast weten.

Thans gaat de Buitenwacht voor kwetsbare Dordtenaren in de hoogste versnelling samen met andere solidaire organisaties, zoals het Platform tegen armoede,  het platform dak- en thuislozen en de WMO-adviesraad 

Steeds meer Dordtenaren, van alle leeftijden, komen steeds meer in de  knel te zitten door de grote problemen van deze tijd.


Burgemeester Ronald Bandell (eerste burger van 2000 tot 2010) met gemeenteraadsleden op werkbezoek bij de Buitenwacht. Bandell begeleidde ook andere hoogwaardigheidsbekleders naar het centrum zoals Koningin Beatrix en kroonprins Willem-Alexander.


27 september 1982


De geboortedatum die hoort bij het begin is 27 september 1982. Toen verscheen op papier het voorstel tot oprichting van een open geloofsgemeenschap van buitenkerkelijken in de hervormde Johanneskerk. 

De bevoegde organen van de Hervormde Gemeente in Dordrecht gaven in de weken daarna aan zes initiatiefnemers, drie theologen en hun solidaire vrouwen, het gebouw in medegebruik om met dit experiment
te beginnen.

Het staat inmiddels bekend in de wijk en daarbuiten als veelzijdig en veelkleurig solidariteitscentrum, waar het ook gaat om de inzet voor mensen aan de onderkant van de samenleving. Riet Duykers is de voorzitter. Ze verwacht dat er in 2023 nog enkele mijlpalen zullen komen in het verhaal van de Buitenwacht over veertig jaar, die aandacht verdienen.

1928

Vanaf 1928 stond de kerk in Krispijn. Het gebouw heette eerst Zuiderkerk. In 1964 werd de naam Johanneskerk, toen zuidelijker op het eiland van Dordrecht de hervormd confessionele Andreaskerk open ging. De bevolkingssamenstelling van Krispijn veranderde in de jaren zeventig van de vorige eeuw steeds meer en werd
veelkleurig. Daarom kwam de toekomst van de gemeente rondom de Johanneskerk, die in de hervormde gemeentetaal ‘wijk 5’ werd genoemd, ter discussie te staan.

Kloof

Volgens de zes initiatiefnemers, die allemaal geruime tijd in de wijk Krispijn leefden, was er een diepe kloof ontstaan tussen de kerk en de mensen die woonden in Krispijn. De drie theologen onder hen hadden na hun studie aan de universiteit besloten om geen predikant te  worden, maar gingen als arbeider aan de slag in fabrieken in Dordrecht en Zwijndrecht.

“Wij willen en mogen de mensen niet benaderen vanuit de veelheid en verdeeldheid der kerken. Voor velen is juist de kerkelijke verdeeldheid een onbegrijpelijk struikelblok. Daarom staat ons een interkerkelijke opzet voor ogen”, aldus de tekst in het voorstel van 27 september 1982.

Hervormde

Na veertig jaar zijn er binnen hervormd Dordrecht nog steeds mensen te vinden, die vinden dat de hervormde wijkgemeente Krispijn zich toen niet uit de Johanneskerk had moeten terugtrekken. Het nieuwe, eigen dak boven het hoofd van deze gemeente werd na verloop van tijd de wijkzaal van de Pauluskerk. Hervormd Krispijn zorgde, met lange tijd als bekende voorganger Wim Aanen, ook voor activiteiten buiten het eigen kerkgebouw, om met de bewoners direct in contact te komen. De sociale steun
aan mensen, bijvoorbeeld project SchuldHulpMaatje, werd vanuit Hervormd Krispijn een activiteit.

Start

De startnotitie van 27 september 1982 zorgde, met de medewerking van de bevoegde hervormde kerkelijke instanties, dat na een periode van medegebruik met Hervormd Krispijn de kerk voor zeven dagen in de week voor De Buitenwacht beschikbaar kwam. In de jaren negentig van de vorige eeuw kocht de stichting De Buitenwacht het kerkgebouw van 1928 aan. Binnen hervormde kerkelijke organen eindigde toen de (formele) discussie over de inhoudelijke koers van het centrum. Daarvoor was er regelmatig slag geleverd, aldus de initiatiefnemers, met bevoegde organen op het kerkelijke erf. Moest de Buitenwacht aan de kerkorde voldoen om een gemeente te zijn? Moesten er heidenen worden bekeerd?

De initiatiefnemers
De zes namen van de drie echtparen onder het voorstel van 27 september 1982 markeren ook een historische ontwikkeling in Dordrecht. De namen waren die van theoloog Gerrit Jan van der Kolm en echtgenote Margreet Rijken, theoloog Leendert en echtgenote Margreet Verzijden en theoloog Jan en echtgenote Margreet Hylkema. Gerrit Jan van der Kolm was de jongste van de zes. Hij overleed onlangs, op 30 augustus 2022. Gerrit Jan promoveerde in 2001 aan de Universiteit van Groningen, ook op het waarom van de Dordtse Buitenwacht. Het
proefschrift had als titel: ‘De verbeelding van de kerk. Op zoek naar een nieuw-missionaire ecclesiologie’.



De op 30 augustus 2022 overleden initiatiefnemer en grondlegger dr. Gerrit Jan van der Kolm (foto Buitenwacht)

Trouw

Dagblad Trouw schreef toen: “De kerk is een product waaraan je moet prutsen. Theoloog Gerrit Jan van der Kolm heeft de structuur van de kerk afgebroken en van de stenen een buurthuis gebouwd. Moslims komen er, christenen en mensen die niets met de kerk te maken willen hebben. Is dit een nieuwe kerk? Ja, maar dan een
voorlopige constructie.” 

Gerrit Jan werkte dertien jaar, van 1977 tot 1990, bij chemiebedrijf DuPont. Hij was een spraakmakende voorzitter van de OR. Vanaf 1991 tot 2004 was hij begeleider vanuit centrum de Buitenwacht van mensen die theologie studeerden aan de universiteit. Een stage bij de Buitenwacht was bedoeld als directe praktijkervaring met een achterstandswijk zoals Krispijn. Een kans om te ontdekken hoe de (mogelijke) dominee van de toekomst met sociale vraagstukken van mensen aan de onderkant van de samenleving kon, of moest omgaan vanuit het geloof.

Hylkema

Jan en Margreet Hylkema vertrokken in 1986 naar het Drentse Zweeloo. Jan werd er dorpspredikant, Margreet ging weer les geven. Leendert Verzijden ontwikkelde zich in Dordrecht tot het gezicht van de Schillenwacht, in de wijk en daarbuiten.

De kringloop van gebruiksgoederen stond toen in Dordrecht nog in de kinderschoenen. Uiteindelijk werd hier de basis gelegd voor wat nu ‘Opnieuw & Co’ heet in stad en ommelanden. Het Laakkwartier in Den Haag trok Leendert Verzijden uiteindelijk aan als kerkelijk werker in de kerk die ook een periode de thuiskerk was van Koningin Wilhelmina. Zijn Margreet ging in Den Haag in de thuiszorg werken. 

Ds. Kees Buist

Na het vertrek van twee van de drie theologen besloot Kees Buist in 1990 de overstap te maken van gemeentepredikant in Capelle aan den IJssel naar wonen, werken en arbeiden vanuit de Buitenwacht. In augustus 1990 vond hij bij Schokbeton in Zwijndrecht werk dat paste bij zijn levenshouding in Krispijn als theoloog-arbeider.

Na een discussie in (Dordtse) kerkelijke besturen die enkele jaren vergde, mocht hij zich bij dit werk vanaf 1993 ook dominee blijven noemen. Totdat moment was hij in Capelle in de kerkelijke stand als dominee opgenomen.

Den Haag

Na verloop van tijd werd ook Kees voor bijzonder kerkelijk werk aangetrokken naar Den Haag. Na zijn pensioen kwam hij terug in Dordrecht, hier gaat hij soms als dominee voor.

Vanuit de Wilhelminakerk/Petruskapel verzorgde ds. Klaas Beuckens (overleden in 2020 in Amersfoort nog lezingen. Hij voelde zich ook nauw verbonden met het in 2010 gestopte raad voor levensbeschouwingen uit de Buitenwacht.

De laatste predikant in dienst van de Buitenwacht was Jannet van der Spek, die in 2007 werd beroepen door de protestantse  Immanuelkerk in Groningen. Vanaf 2019 is zijn predikant in Den Haag in de Schilderswijk en dat is een aan de Buitenwacht van de eerste tijd verwant diaconaal centrum.

De laatste theoloog in Buitenwacht-dienst werd begin 2009 Rikie Bansberg. Zij werkt momenteel als pastoraal werker in Tilburg.

In 2010 maakte de Buitenwacht een periode door van zwaar financieel weer. Vier mensen die via een regeling werkten in het centrum moesten vertrekken. De gemeente besloot met geld te helpen en na reorganisatie kwam het centrum langzaam in betere tijden. Bert van de Burgt, kort daarna wethouder van Dordrecht werd, was toen de voorzitter.

De kring
In de bestaande kerken worden de diensten erediensten genoemd. Het centrum deed dat twintig jaar lang anders. In de Buitenwacht werd gesproken over ‘de kring’, of ‘kringviering’. De eerste kring werd in november 1982 gehouden. Het eerste thema was ‘Vrijheid’. Het eerste lied dat werd gezongen, gaf inhoud aan dit begrip:

“De gedachten zijn vrij,
wie kan ze beletten?
Ze ijlen voorbij naar eigene wetten.
Geen mens kan ze raden,
of grijpen of schaden.
Hoe sterk hij ook zij,
de gedachten zijn vrij!”

Cobi Schreijer

De gedachten zijn vrij is de Nederlandse vertaling van Cobi Schreijer van Die Gedanken sind Frei. Het is een oud Duits volkslied, dat ook veel werd gezongen in de Tweede Wereldoorlog, in concentratiekampen. Het eerste lied legde ook de basis voor een eigen Buitenwachtbundel. De bedoeling was dat het vooral niet te kerks moest zijn, want dat kon de doelgroep teveel afschrikken.

De Buitenwacht kreeg al snel elke veertien dagen een Kringviering. Daarnaast vonden steeds meer (solidaire) activiteiten plaats aan de Bosboom Toussaintstraat 67. De veelkleurigheid van de bezoekers leidde tot een koor, onder de naam Mengelmoes. Uiteraard werd er vanuit De Buitenwacht actie gevoerd om sociale gerechtigdheid na te streven voor kwetsbare mensen uit de wijk en daarbuiten.

IKON

De IKON selecteerde in de zomer van 1986 de kringviering in De Buitenwacht in een serie over bijzondere vormen
van pastoraat. De kringviering werd opgenomen. De bijeenkomst werd aan elkaar gepraat door Gerda Vroon. Gerrit Jan van der Kolm deed wat in kerken de preek werd genoemd – bij de Buitenwacht werd dat ‘het praatje’ genoemd.

Ook op de landelijke TV was er aandacht voor het werk van de Buitenwacht.

‘Het bloemetje’ was toen ook een vast onderdeel van de kring, om gedachtes uit te spreken van hoop en liefde. Het woord gebed werd niet gebruikt. De bloemen gingen naar mensen binnen of buiten de Buitenwacht als teken van leven of meeleven. Tevens werden elke kringviering ook op verzoek kaarten gestuurd, om zo meeleven of solidariteit tot uitdrukking te brengen. 

Solidariteitscentrum
De ontwikkeling van de Buitenwacht ging in veertig jaar door, ook toen er geen mensen meer waren die zich theoloog noemden, naar een veelzijdig en veelkleurig solidariteitscentrum. In de loop van de tijd kwamen bekende mensen op bezoek in de Buitenwacht, zoals koningin Beatrix en kroonprins Willem Alexander toen Ronald Bandell burgemeester van Dordrecht was (2000-2010). 

Internationale

De ‘internationale dag’ van De Buitenwacht werd een begrip. Het armoedeberaad en de wijkwinkel kregen er een thuis en De Buitenwacht blijft ook anno 2022 in beweging voor een betere wereld en steun aan kwetsbaren. Op de website van het solidariteits centrum is dat op de volgende manier verwoord: “De Buitenwacht is een intercultureel en interreligieus centrum in Krispijn in Dordrecht.

In De Buitenwacht is het mogelijk elkaar te ontmoeten, initiatieven te ontplooien en te zoeken naar manieren om met elkaar in dialoog te blijven vanuit ieders eigenheid. De Buitenwacht steunt mensen in het (weer) deelnemen aan de samenleving.” 

Meer informatie op www.buitenwachtdordrecht.nl.

Hans Berrevoets

(het verhaal is op internet iets wat uitgebreid, maar ook deze week opgenomen in kerkblad KERK OP DORDT van gemeentes die landelijk betrokken zijn bij de Protestantse Kerk Nederland)

Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.