Na achttien maanden worden op 5 oktober weer stolpersteine in Dordrecht gelegd
DORDRECHT - De stichting STOLPERSTEINE kan weer herinneringssteentje gaan leggen vanaf 5 oktober in Dordrecht.
De organisatie maakt dit op de eigen website bekend.
Achttien steentjes worden ter herinnering aan weggevoerde en vermoorde Joodse Dordtenaren al op 5 oktober gelegd. Daarna volgen meerdere plaatsingen, waarvoor een speciaal schema is gemaakt.
De datum van 5 oktober past ook bij de tijd van het jaar: De Joodse begraafplaats staat rond die tijd stil bij 150 jaar. Ook zullen kort daarvoor de Dordtse Thora-rollen worden overhandigd aan de Synagoge in Rotterdam.
Daarnaast is de stichting betrokken bij de actie voor een Arpad Weuiszpad of Arpad Weisz laan in het Weizigtpark. Arpad en zijn gezin kregen in 2018 vier herinneringssteentjes voor haar deur.
Achtergrond info op de website van de stichting. Het bericht over de doorstart na de corona tijd heeft als tekst:
Na anderhalf jaar worden op 5 oktober
in Dordrecht weer Stolpersteine gelegd
Nieuwe struikelstenen zullen voortaan gemaakt gaan worden in Nederland zelf
in dit atelier in de tuin van het Goethe-Institut in Amsterdam.
Foto Stichting Stolpersteine.nl
Er gaan weer Stolpersteine gelegd worden in Dordrecht, nu de coronacrisis afzwakt. Op dinsdag 5 oktober zijn eerste zeven adressen aan de beurt. Achttien steentjes worden daar in stoepen gemetseld. Op 17 november volgen nog eens zeven adressen met 11 steentjes. De laatste van de 42 Stolpersteine die al in 2020 zijn besteld en afgeleverd, worden in maart 2022 geplaatst.
De Dordtse werkgroep gaat daarna voor nog dertig omgebrachte joodse plaatsgenoten nieuwe steentjes aanvragen, en kan dan haar taak afsluiten, met 206 aangebrachte Stolpersteine. De laatste exemplaren gaan misschien al gemaakt worden in een Nederlands atelier, dat afgelopen mei is geopend in de tuin van het Goethe-Institut in Amsterdam.
Schema
Voor de steenleggingen in oktober blijft onverminderd gelden dat deze alleen doorgaan als de versoepelingen van de coronamaatregelen dat (nog steeds) rechtvaardigen. Verslechtert de crisis zich onverhoopt na de zomer, dan wordt alles afgelast. Tegen die tijd valt daarover op deze website het actuele nieuws te lezen. En vanzelfsprekend zal aanwezigen zo nodig verzocht worden afstand tot elkaar te houden en een mondkapje te dragen.
In april 2020 heeft de werkgroep de steenleggingen noodgedwongen stilgelegd. Groepen belangstellenden en nabestaanden bijeenbrengen was niet verantwoord. In oktober is dat ruim anderhalf jaar geleden.
Het schema voor 5 oktober staat al vast. Het luidt aldus:
Waar | Wie | |
Adriaan van Altenastraat 19: 10 uur | 3 steentjes | Abraham de Jong Betje de Jong-van de Kar Grietje de Jong |
Toulonselaan 52: 10.30 uur | 4 steentjes | Abraham Simon Kleinkramer Henriëtte Sophia Kleinkramer-Roos Simon Kleinkramer Albert Kleinkramer |
Toulonselaan 7: 11 uur | 1 steentje | Susanna Keesje Philip |
Reeweg-Oost 14: 11.30 uur | 2 steentjes | Joseph Zadoks Julie Zadoks-de Vries |
Boomstraat 28: 13.30 uur | 3 steentjes | Mozes Cohen de Heer Grietje Cohen de Heer Rosalie Cohen de Heer |
Groothoofd 3: 14 uur | 2 steentjes | Sander Tonninge Aaltje Tonninge-Franken |
Kromhout 185: 14.30 uur | 3 steentjes | Hartog Cohen Marianne Cohen-Cohen de Heer Sientje van Beugen-Cohen |
Het schema voor woensdag 17 november zal begin november worden bekendgemaakt.
Hout
De laatste dertig van de 206 Stolpersteine die voor Dordrecht nodig waren, gaan misschien wel geproduceerd worden in Amsterdam. Volledig zeker is dit nog niet, want het moet nog blijken of dit Nederlandse filiaal van Demnigs werkplaats in Berlijn de vraag aankan, en hoeveel wachttijd ermee gemoeid is. Het atelier is nog maar net, in deze maand juni, begonnen, en alleen al voor Amsterdam zijn tienduizenden steentjes nodig.
In de tuin van het Goethe-Institut aan de Herengracht is met enige vertraging het houten huisje gebouwd waar de Stolpersteine gemaakt gaan worden. Doordat “heel lang” gewacht moest worden op het benodigde hout, “duurde alles een beetje langer” dan de organiserende stichting had verwacht. Die stichting heet voluit de Stiftung Spuren Gunter Demnig. Deze organisatie heeft als doel “de ideeën en het levenswerk van de kunstenaar Gunter Demnig” te bewaren.
De stichting heeft Alexander Stukenberg, directeur van de Stichting Stolpersteine Nederland, per juni officieel in dienst genomen. Hij gaat de steentjes produceren. Afgelopen april heeft hij daartoe een training ontvangen van Gunter Demnig zelf, de uitvinder van de originele herdenkingssteentjes, en van Mario Schulz, de ontwerper van de Stolpersteine.
Demnig is in 1992 begonnen in Berlijn; de steentjes waren destijds nog een kunstproject. In Berlijn is nog altijd de werkplaats te vinden waar alle steentjes voor heel Europa tot stand kwamen, in een garage naast een nieuwbouwwoning in een Noord-Berlijnse wijk (zie via deze link de reportage elders op deze website).
Naderhand kwam er een tweede werkplaats bij in Elbenrod, een dorp in Midden-Duitsland, dat onderdeel is van de gemeente Alsfeld. Ook daar werden de steentjes met de hand gemaakt, een tijdrovende methode.
Wachttijden
Niettemin klaagden nabestaanden, familieleden, bewoners, buurtverenigingen en lokale Stolpersteine-werkgroepen aanhoudend en met verontwaardiging over de lange wachttijden, een jaar of langer was niet uitzonderlijk. Deels lag dit eraan Demnig met slechts een handjevol mensen werkte; hij wilde er per se geen fabriek van maken. Maar deels ook explodeerde de vraag naar steentjes, in heel Europa.
In Nederland leidde alle vertraging en uitstel ertoe dat sommige werkgroepen afhaakten en alternatieve Stolpersteine lieten maken. Niet meer de kenmerkende betonnen steentjes met messing gedenkplaatjes van 10x10 cm, maar badkamertegels met inscriptie. De Dordtse werkgroep, in 2013 begonnen, is altijd blijven vasthouden aan de echte Stolpersteine – wat betekende dat ook zíj veel geduld moest betrachten.
Om wachttijden te kunnen bekorten, is de oplossing bedacht om de steentjes “direct in Nederland te gaan produceren”, zegt Alexander Stukenberg. In Amsterdam is daartoe een eigen werkplaats gebouwd en ingericht, die op 27 mei officieel is geopend. Het is het enige Stolpersteine-atelier buiten Duitsland “en dit zal zo blijven”, aldus Stukenberg in een persbericht.
Wakker
Het Goethe-Institut heeft een plek in zijn tuin ter beschikking gesteld. Mikko Fritze, de drecteur hierover: “Toen we hoorden dat Stolpersteine in Nederland geproduceerd zouden worden, hebben we zonder aarzelen aangeboden een werkplaats bij ons neer te zetten. Wij zijn blij en trots dat we de gelegenheid hebben dit mooie project te steunen en vooruit te helpen. Voor ons is het belangrijk om de herinnering wakker te houden en om mensen dichter bij de geschiedenis van de slachtoffers van het nationaal-socialisme te brengen.”
Hier blijft het niet bij: belangstellenden kunnen het productieproces straks door grote ramen volgen. Als gevolg van de coronacrisis is dat nu nog niet mogelijk. Bezoek moet overigens tevoren aangevraagd worden. Dat kan via info@stichting-stolpersteine.nl.
De Duitse ambassadeur in Nederland, Dirk Brengelmann, vindt het Nederlandse filiaal van belang. “Driekwart van de joodse bevolking van Nederland werd tijdens de Duitse bezetting vermoord – meer dan in elk ander land in West-Europa. Er waren meer dan 200.000 slachtoffers van de nationaal-socialistische terreur. Dat we door de productie van Stolpersteine in Nederland nu de mogelijkheid hebben om alle slachtoffers te herdenken, is heel belangrijk voor ons.”
