De biograaf van dirigent Willem Kes, Dordtenaar Rob Landman, op 77-jarige leeftijd overleden
DORDRECHT - De biograaf van dirigent Willem Kes, Rob Landman, is deze week op 77-jarige leeftijd overleden. Hij gaf de eerste dirigent van het wereldberoemde Concertgebouw orkest een gedegen plek in de muziekhistorie.Dat werd door het Amsterdams toporkest zeer gewaardeerd. Dat bleek ook tijdens de presentatie van het boek in 2017.
Rob Landman was door zijn grote inzet de man, die de Dordtse toonkunstenaar Willem Kes ook een duidelijke plaats gaf in het collectief geheugen van de stad Dordrecht. Bij schouwburg Kunstmin is een plantsoen naar Kes genoemd. AD De Dordtenaar zette hem daar op de foto bij een verhaal over zijn boek.
Toen in oktober 2017 in de volle Grote Kerk de biografie over Willem Kes werd gepresenteerd, kreeg Rob een ovationeel applaus. Zijn levenswerk had hem in alle windrichtingen in de voetsporen van Willem Kes gebracht.
De studie was volgens sommige kenners gemaakt als een proefschrift maar door omstandigheden ging Rob niet voor de hem passende titel van dr.
De toen in 2017 al enige tijd gepensioneerde gemeenteambtenaar van Dordrecht (bouwkundig civiel ingenieur) liet Kes en de muziek na dit afgeronde levenswerk niet los.
Op de rouwkaart wordt ook aangegeven dat hij als biograaf Willem Kes op de kaart heeft gezet dus onder het stof van de geschiedenis verdaan heeft gehaald. Plannen voor de toekomst waren er nog, maar de gezondheid liet Rob dat de laatste weken niet meer toe.
Zo was er het idee om ook het geboortehuis van Willem Kes, op de kop van het Steegoversloot bij de Voorstraat aan de oneven zijde, te markeren met een plaquette.
Hij kreeg ook een grote naam door zijn lezingen in Dordrecht, vooral in de kring van de Wilhelminakerk. Daar was hij in veel rollen actief naast ook als ouderling voor kerkdiensten in de P.I. in Dordrecht. Ook in de kerk vervulde Rob allerlei taken.
Rob was ook jarenlang vaste gastheer in het aandachtscentrum aan de Singel en zoveel meer als vrijwilliger. De muzikale stichting Dordtissimo kijkt terug op een zeer deskundig bestuurslid die muziek kon lezen en uitleggen.
In de kerk zal binnenkort de afscheidsdienst voor hem zijn. Volgens traditie is zondag 10 maart na de preek ook zijn naam worden genoemd in zijn kerk Zijn naam werd bijgeschreven in het boek van mensen, die alles dat heet, ons zijn voorgegaan.
In de dienst was er overigens ook aandacht voor de overleden koster van de Petruskapel op de Staart: Kees de Boer. De dankdienst voor zijn leven was 8 maart.
RECENSIE
Journalist Kees van der Leeuw noemde in een recensie over het boek schrijver Rob Landman in een serieuze bevlogen buitenstaander. ,,Des te meer hulde voor het vele en grondige onderzoekswerk van Rob Landman. Hij wenst dat door zijn biografie Willem Kes een verdiende plaats in de muziekgeschiedenis krijgt. Dat wil ik ook en ik hoop dat mijn bespreking hieraan bijdraagt".
(bericht uit september 2017)
DORDRECHT - Maar liefst 416 pagina’s telt zijn boek en dan zit er ook een cd-rom bij met nog eens 1500 pagina’s. De Dordtenaar Rob Landman is niet over één nacht ijs gegaan met zijn biografie over Willem Kes (1856 - 1934). Hij heeft er twaalf jaar aan gewerkt en is verschillende steden afgereisd, op zoek naar informatie over deze bijzondere toonkunstenaar.
De proefdruk ziet er verzorgd uit. Een mooie kaft met als titel Willem Kes, toonkunstenaar uit Dordrecht. Op de cd-rom staan alle concerten van Willem Kes en de reviews hiervan. Willem was violist, pianist, dirigent en componist en bovendien de eerste chef dirigent van het Concertgebouworkest in 1888 in Amsterdam. Willem Kes heeft hier de grondslag gelegd voor het succes van zijn opvolgers Willem Mengelberg en Eduard van Beinum. Van de laatste twee was er al geruime tijd geleden een biografie verschenen, maar van Kes tot op heden nog niet. Dat deed Rob besluiten om dit op te pakken. “Mengelberg kwam dankzij Kes in een gespreid bedje”, aldus de schrijver. “Mengelberg heeft het orkest beroemd gemaakt, maar Kes heeft daarvoor het fundament gelegd en kreeg hier nooit de eer voor.”
Lezingen in de Wilhelminakerk
Rob heeft als weg- en waterbouwkundige een technische achtergrond. Inmiddels is hij gepensioneerd en heeft veel tijd gehad om aan zijn eerste boek te werken. Maar het is niet het enige wat hij heeft geschreven. “Ik heb artikelen geschreven over muziek en geef lezingen in de Wilhelminakerk”, vertelt Rob. “Daar leg ik koor- en symfoniewerken uit. Van de Mattheus Passion tot Beethoven en Brahms. Dat doe ik al 20 jaar, waarvan 15 in Dordrecht. Ik vertelt wie de componist is, in welke tijd ze toen leefden, wat het bijzondere aan het stuk is en waarom het vaak of niet vaak wordt uitgevoerd. Ik vertel waarom ik deze uitvoering heb gekozen die ik laat horen, meestal omdat die de meeste diepgang heeft. Soms duren stukken meer dan een uur.”
“Toen Willem Kes bij het Concertgebouworkest kwam, kwam er bijna niemand naar de muziek luisteren”, vertelt Rob. “Ze kwamen hier slechts naar toe om elkaar te ontmoeten, het was meer een sociëteitsgebeuren, de muziek was voor de meeste bezoekers eigenlijk maar bijzaak. Slechts enkelen hielden echt van de muziek. Kes heeft het Amsterdamse publiek geleerd te luisteren naar de muziek. Dat deed hij door enkele jaren later na 1888 de deuren dicht te laten doen als het muziekstuk begonnen was. Je kwam dan niet meer binnen. Als Willem begon met dirigeren keek hij vaak heel boos naar het publiek als ze niet stil waren. Of hij liet het orkest een luide fanfare inzetten. Na verloop van tijd kwamen de bezoekers uitsluitend om naar de muziek luisteren, dat was nog geen enkele dirigent in Nederland gelukt.
Geen water bij de wijn
Kes werkte niet met musici die zeiden: “Ik weet allang hoe ik moet spelen”. Hij trok uitsluitend mensen aan die voortreffelijk op hun instrument speelden en geleerd hadden om naar elkaar en naar de dirigent te luisteren. Ze moesten hun partijen allereerst goed kennen, anders haalde hij ze na de repetitie uit het orkest en moesten ze nablijven totdat zij de partij onder de knie hadden. Hij deed geen water bij de wijn totdat hij zijn artistieke resultaat had verkregen. Andere orkesten hadden musici die niet vooruit te branden waren. Ze gingen ’s ochtends repeteren en ’s avonds de werken uitvoeren. Ze studeerden het niet in, het was meer het even doorlopen van het werk. Kes nam als een moeilijk werk werd ingestudeerd eerst de houtblazers apart, daarna de koperblazers, dan de hoge strijkers en daarna de lage strijkers. Daarna repeteerde hij met het hele orkest. Daarmee verkreeg hij een resultaat die andere dirigenten nooit voor elkaar kregen.”
“Dit is het belangrijkste gedeelte van het boek, de zeven jaar bij het Concertgebouworkest”, zegt Rob. “Het boek begint met een stukje van Wikipedia over Willem Kes. Het is een nieuwe opzet, dat doet normaal ook niemand. Ik kreeg dit advies en dacht: het is niet eens zo gek. Iedereen grijpt eerst naar Wikipedia.” Ook de Dordtse achtergrond van Willem komt in het boek aan bod. “Willem is in Dordrecht geboren en heeft daar tot zijn 15e gewoond. Later werd hij dirigent bij het Toonkunstkoor en bij de Orchest Vereeniging. Na het Concertgebouworkest ging hij naar het buitenland, naar Glasgow, Moskou en Koblenz. In Koblenz heeft hij 21 jaar gewoond.”
Speurwerk
Het schrijven van het boek ging gepaard met het nodige speurwerk. “Ik ging in Dordrecht bij het Regionaal Archief Drechtsteden kijken en zag in de geboorteaangifte wie de ouders waren, wie zijn broers en zus waren en zijn ooms en tantes. Ik keek of hij gedoopt is en waar en of er meer dingen over concerten te vinden waren.” Rob laat een stukje zien van een concert dat Willem gaf als soloviolist op zijn twaalfde jaar in Dordrecht. “Ik keek bij stukken over het Toonkunstkoor, wat ze erover hebben geschreven. De notulen van dit koor bleek een hele rijke bron te zijn om uit te putten. Ik ging naar het Stadsarchief in Amsterdam en las daar oude kranten door en keek naar de advertenties en viste er de concerten met Kes eruit. In Koblenz heb ik dat ook gedaan. Ik weet dat hij in Brussel gestudeerd heeft, daar ben ik ook een paar dagen geweest. Daarna ben ik naar Glasgow geweest en vervolgens 15 dagen naar Moskou en zes keer een hele week lang naar Koblenz. Ik heb daar eveneens gesproken met deskundigen.
Het was heel leuk werk om te doen en iedere keer word je weer verrast. Zo was Kes een keer in Glasgow soloviolist en dirigent tegelijk tijdens een uitvoering. Toen ze hem aannamen bij het Concertgebouworkest was hij maar liefst de zevende kandidaat die benaderd werd. Ze dachten vermoedelijk: oke we nemen hem aan voor 2 jaar, maar hij bleek zo goed te zijn dat hij mocht blijven, zij waren heel tevreden over hem.
Presentatie boek
Op 7 oktober 2017 a.s. vindt o.a. de presentatie van het boek plaats in de Grote Kerk. Daarvoor vindt een historisch concert van Willem Kes plaats. Naast het Toonkunstkoor van Dordrecht zullen de Orchest Vereeniging Dordrecht en het Ophelia Trio te beluisteren zijn in werken die met Kes te maken hebben. Het concert begint om 16.00 uur en het boek is in de Grote Kerk te koop met een flinke korting. Daarna is het te bestellen bij Boekhandel de Nieuwe Bengel.
