Ds. Michiel de Zeeuw in Aart Alblas-preek: ,,Getroost door wat er van hem uitging
DORDRECHT - In de Wilhelminakerk van Dordrecht, - waartoe de Dordtse verzetsheld AART ALBLAS (1918-1944) als gereformeerde jongeling behoorde - werd zondag 29 april stil gestaan bij zijn betekenis en zijn offer voor onze vrijheid.
Ds. Michiel de Zeeuw belichtte zijn geloofsgetuigen. Hij wilde vooral voorbeelden geven uit zijn persoonlijk leven, zonder tot een heilige verklaring over te gaan. ,,Daar zijn we als protestanten niet zo van."
De aandacht voor Aart Alblas komt mede omdat Dordrecht in 2018 stil staat bij de vier zonen van Dordrecht, die 1918 als geboortejaar delen. Naast Alblas is er aandacht voor Otto Dicke, Kees Buddingh' en Kors Monster.
De preek van predikant De Zeeuw had als tekst:
Schriftlezingen: Genesis 6: 5 t/m 19a en Handelingen 16: 19 t/m 25
Mensen in de Wilhelminakerk of elders luisterend met ons verbonden,
Gemeente van Christus,
In de rouwbrief die op 9 juli 1945 vertelt van het overlijden van Aart Alblas op 7 september 1944 schrijft zijn familie een bijzondere regel: ‘Wij worden zeer getroost door zijn geloofsgetuigen tijdens zijn gevangenschap.’
Zijn geloofsgetuigen.
Een rijk woord uit de taal van de vorige eeuw. In 2018 zouden we zeggen: Getroost door wat er van hem uitging.
Dat is ook wat er van Noach werd geschreven. Hij bracht troost door wat er van hem uitging. Mensen leken er niet in geïnteresseerd, maar dat maakte zijn levenshouding niet minder zinvol. Verteld wordt dat God door hem getroost werd. Dat in het gedrag van die ene mens God de bemoediging vond om naast alle teleurstelling als in een notendop opnieuw te durven beginnen. Een drijvende notendop, met een schepping teruggebracht tot de kern.
Mensen leken er niet in geïnteresseerd. Dat zou je misschien ook kunnen zeggen over hoe er naar Alblas gekeken werd.
Uiteraard niet door zijn familie, maar in hoe er bijvoorbeeld na de oorlog over het Englandspiel gesproken werd: de uitgezonden geheim agenten waren slechts een detail in de schijnbewegingen tussen Engeland en Duitsland. Daar werden mensen zoals Alblas aan opgeofferd. Of hoe er zeer recent in een boek over de oorlogsjaren van koningin Wilhelmina geschreven werd: door haar optreden werd het de Duitse bezetter wel erg makkelijk gemaakt. Klungelig en solistisch, zo beweerde een onderzoeker. Wilhelmina maakte zo onbedoeld de betekenis van verzetsmensen klein.
ZOON
De mensen waren weinig tot niet geïnteresseerd… je zou ook kunnen denken aan de betekenis die de stad Dordrecht aan deze ‘zoon’ lijkt te geven. Je moet hier wel erg goed de weg weten om het Aart Alblas-fietsbruggetje te kunnen vinden. Zou er in het midden van de stad werkelijk geen plek te vinden zijn voor de meest gedecoreerde verzetsman? Het kost weinig moeite om voorbeelden te noemen van beperkte belangstelling voor wat gedaan is.
Noach
Maar het verhaal uit Genesis vertelt daar tegenin: bepalend was niet wat de mensen ervan vonden. Ons leven krijgt niet pas betekenis door de publieke opinie of de laatste peiling. Het leven van Noach was als een voorbeeld, hij leefde in nauwe verbondenheid met God. Noach was geen heilige, geen supermens, maar iemand die leefde in verbinding met God. Zo gewoon in alledaagse dingen, zo buitengewoon in wat daar van uit kan gaan. Het gaf hem kracht om te durven beginnen.
Bij de opdracht om op
het land een enorme boot te gaan bouwen, raakte Noach niet verlamd door de gedachte hoe hij het voor zich moest zien. Of door hoe zijn buren ernaar zouden kijken. Nee, hij begon te bouwen. Plank voor plank, dag na dag.
Vaak wordt vergeten dat het bovendien een nogal dreigend ontwerp was. Hier in de stad heeft een paar jaar terug een soort ark gelegen, maar die had nog vrij schattig een giraffe op het bovendek. Zo blijft gemakkelijk buiten beeld dat die ark vanuit het Bijbelverhaal de maatverhouding heeft van een doodskist.
Geen blije boel met lieve beestjes, maar een verdrietig restje van waar het God om begonnen was. Niks om heroïsch of avontuurlijk over te doen. De dood wint, op slechts een kleine oefening in hoop na. Noach probeerde te blijven luisteren naar Gods verlangen, die kleine oefening in hoop. Om toch, door alle chaos heen, te blijven rekenen met Gods trouw.
Omgeven door de doodse patronen van Hitlers nationaalsocialisme was er ook weinig reden om heroïsch of avontuurlijk te doen.
Buitenspel
In Dordrecht werden de Joodse inwoners steeds meer buitenspel gezet, tot ze uiteindelijk, met inzet van de gemeentepolitie, voor het grootste deel werden weggevoerd. Uiteindelijk zijn 221 Joodse medeburgers vermoord. 221 keer één mens. Wat zouden wij nu doen, als het vandaag gebeurde? ‘En mensen worden geroepen, elk aan zijn eigen naam. En mensen worden geroepen, ter zake van ja of nee’.
Wat geeft de doorslag in of je je durft te verzetten? Hoe vind je de moed om te beginnen? Het verhaal rondom Noach verbindt het met gehoor geven. Waar je op gericht bent, naar wiens bedoelingen je luistert. Ben je vooral bang wat anderen van je vinden? Geef je gehoor aan wat volgens iedereen het minste risico en het meeste succes opleveren? Of stem je af op Gods oefening van hoop. En dan niet één keer, maar als de weg van jouw leven. Als de ruimte waarin je bestaat.
Het verhaal over Paulus en Silas vertelt van die levensruimte. Door onrecht komen ze in de gevangenis. Ze worden gezien als een bedreiging, ‘dat geloof berokkent economisch nadeel’. Ze delen bevrijding met mensen en dan is er niks meer aan hen te verdienen. De hele stad geeft gehoor aan de hype, aan de praatjes die er plotseling over je kunnen rondgaan. Ja, want als het ons welvaart kost… Ze worden afgetuigd, stokslagen. Dan tekent het Bijbelverhaal de vertrouwde gang van zaken, mensen die worden opgeruimd. Amnesty Nederland vertelt dat verhaal al 50 jaar. Het rijk van de dood weet mensen te begraven: Ze worden in de binnenste kerker gezet, streng bewaakt, met hun voeten in het blok. Je kunt geen kant meer op. Het is voorbij met jou.
Toch horen we, op deze zondag cantate, dat deze twee mannen in al die doodsheid durven zingen. Om middernacht, als het duister compleet lijkt.
Lofliederen nota bene. Alsof er in hen een ruimte zit, waar het rijk van de dood de dienst niet uitmaakt. Ze leven met innerlijke vrijheid. Hun voeten zaten vast maar hun binnenste niet. Er was ademruimte, ruimte voor een ander perspectief.
Zicht op het leven, uitzicht waarin je God eer kunt geven, om zijn oefening van hoop. Ze zongen in vrijheid. Er staat dat de
andere gevangenen aandachtig naar hen luisterden. Zulke vrijheid wekt verlangen. Verlangen naar innerlijke bewegingsvrijheid. Of zoals Van der Graft het omschreef ‘Want vrijheid is voor de mensen wat lucht voor de vogels is en vrijheid is voor de mensen wat water is voor een vis’.
Van Aart Alblas wordt verteld dat hij, toen hij gearresteerd was, het dringende advies kreeg ‘probeer te vluchten’. Hij wees dat advies resoluut van de hand. Hij wilde niet dat anderen, zijn naasten, daar de dupe van zouden worden. Ze konden als represaille de kogel krijgen. Wat een vrijheid om dat te kunnen zeggen. Om tegen de angst in, de angst die het rijk van de dood je wil opleggen, te blijven bewaren dat er nog een andere ruimte is.
Een ruimte waar je vrij bent en kunt kiezen, innerlijke vrijheid. Dat geeft ons in 2018 nog te denken. We luisteren, als de andere gevangenen bij Paulus en Silas, naar zijn verhaal toen het in ons land donker was, middernacht. Hij deelt met ons een ander perspectief.
Zo kunnen wij nog steeds getroost worden door wat er van hem uitging. Zijn trouw aan Gods oefening in hoop is nog steeds inspirerend. Zulke trouw komt gewoon voort uit leven in verbinding met God. Een leven met innerlijke vrijheid. Dat geeft kracht voor buitengewone keuzes.
Guillaume van der Graft vat het samen met ‘De vrijheid smaakt naar pijn’.
Zo is het, onze vrijheid kost veel. En heeft al veel gekost. Maar denkend aan Alblas smaakt die vrijheid ook naar toekomst. Een troostrijke toekomst. Amen
