Twee Dordtenaren reizen in 1863 met pen en penseel naar Java

19 november 2017 door Hennie van der Zouw
Twee Dordtenaren reizen in 1863 met pen en penseel naar Java

DORDRECHT - ‘Een weinig verderop werd het landschap meer woest en eenzaam, hoezeer wij ons waanden op een vlak of laag gelegen land te bevinden, zo bleek het toch dat wij zeer hoog reeds waren opgeklommen. Hiervan werden wij verrassend overtuigd, toen wij het rijtuig uitstegen, om een, een kwartier vandaar verwijderde waterval Baona of Djoerang Baong te bezoeken. Voor ’t eerst ontmoetten wij hier Javanen, die er honden op na hielden, waarschijnlijk gebruikt voor de jagt op wilde varkens en tot keering van tijger, panter of ander verscheurend gedierte, die ons de passage schenen willen te beletten en met moeite door de zweep werden teruggehouden. Ons pad liep slingerende over nu en dan ruigbegroeide gronden…..”

Op reis met pen en Penseel
Zo’n honderdvijftig jaar geleden was vakantie houden iets wat het grootste deel van de Nederlandse bevolking nooit deed, en zelfs alleen maar over droomde. Toch waren er aan het begin van de zestiger jaren van de negentiende eeuw twee Dordtenaren, Frans en Jan Hendrik Lebret, die als toerist naar Java gingen om hun broer Gerrit, ‘een gefortuneerd suikerhandelaar op Java’ te bezoeken. Toen, halverwege die 19e eeuw, in de tijd dat in Amerika de Burgeroorlog woedde, was dat nog een heel omslachtige reis. Ze reisden ook niet over zee, langs Kaap de Goede Hoop, de aloude route, maar namen de route over de Middellandse zee naar Alexandrië, over land naar Suez, en dan over de Indische Oceaan via Singapore naar Java, een in opkomst zijnde route, in de tijd voordat het Suezkanaal gegraven was.

In tegenstelling tot de meeste tijdgenoten die zo’n reis aanvingen, reisden de gebroeders Lebret niet voor zakelijke doeleinden, maar om een familiebezoek te brengen aan hun in Java fortuinmakende broer Gerrit.

De Heenreis
Ze starten hun reis op 15 januari 1863 in Dordrecht, kwamen twee dagen later, 17 januari aan in Marseille, en scheepten op 19 januari in voor de overtocht per boot naar Alexandrie. Op 25 januari arriveerden ze daar, en diezelfde avond gingen ze per trein naar Cairo. Op 27 januari arriveerden ze in Suez, waar ze wederom inscheepten op een schip, nu naar Singapore, waar ze op 16 februari aankwamen. Op 17 februari voeren ze door naar Batavia, waar ze op 27 februari aankwamen na een reis van bijna zes weken. Maar ze waren nog niet op hun bestemming. Ze verbleven van 28 februari tot 2 maart in Buitenzorg, en scheepten zich op 4 maart in voorde reis naar Surabaya, waar ze op 7 maart aankwamen, en verder reisden naar hun bestemming: het landgoed Kedawung, waar Frans en Jan Hendrik Lebret op 8 maart arriveerden na een totale reis van eenenvijftig dagen.    

Het verblijf op Java
Van 8 maart 1863 tot 8 april verbleven ze op het landgoed Kedawang. Daar maakten ze diverse uitstapjes. Op 9 april vertrokken ze over land via Surabaya naar Batavia. Op 14 april arriveren ze in Yogyakarta waar ze een bezoek aan de Borobudur brengen. Op 24 april arriveren ze in Bandung, en op 27 april zijn ze weer terug in Weltevrede, waarna ze op 30 april uit Batavia vertrekken voor de terugreis naar Dordrecht. Over hoe het bezoek aan hun broer verliep, laat ik u nog even in het ongewisse….., dat moet u zelf maar lezen. 

De terugreis
Op 3 mei arriveren ze weer in Singapore, waarna ze doorvoeren naar Suez, waar ze op 30 mei aankwamen. Vandaar met de trein naar Cairo waar ze een paar dagen bleven, voor ze de trein verder naar Alexandrië namen. Hier boekten ze passage naar Triest op een Oostenrijks schip. Op 10 juni stapten ze in Triest van boord om met de trein door te reizen naar Wenen, waar ze de volgende dag aankwamen. Op 13 juni vertrokken ze uit Wenen naar Keulen waar ze 14 juni arriveerden om door te reizen naar Dordrecht, waar ze na precies vijf maanden afwezig te zijn geweest, op 15 juni 1863 terugkeren. 

Over deze reis van de gebroeders Lebret gaat het boek ‘Op Reis met Pen en Penseel, wat als ondertitel heeft: Frans en Jan Hendrik Lebret als toerist naar Java in 1863. Dit is deel 116 van de Werken uit de Linschoten - Vereeniging, een uitgave van Walburg Pers.

Wat is de ‘Linschoten Vereeniging?’
Op hun website geven ze hier zelf antwoord op: “De Linschoten-Vereeniging is een vereniging die al 100 jaar lang historische reisverhalen uitgeeft. In de reeks Werken van de Linschoten-Vereeniging komen niet alleen vermaarde zeehelden als Piet Heyn of Michiel de Ruyter aan bod, maar even goed een eenvoudige Amsterdamse dochter, die aan het hof van een Marokkaanse Sultan carriëre maakte, of een Vlaamse avonturier die in Indië fortuin dacht te maken….”

De Linschoten-Vereeniging werd op 7 maart 1908 opgericht door een aantal historici en oud-zeevarenden die zich bijzonder interesseerden voor het reisverhaal. Met Jan Huygen van Linschoten voor ogen, de man die aan het einde van de zestiende eeuw zijn reisgeschriften publiceerde en daarmee voor handelaars en avonturiers uit de Nederlanden de zeeweg naar Azië openlegde, wilden ze de fascinerende wereld van historische reizen ontsluiten en de bronnen hierover publiceren.

Wanneer, waar en door wie is ‘Op Reis met Pen’ en Penseel’ gepresenteerd?
Op zaterdag 18 november 2017 werd in het Dordrechts Museum dit deel 116 in de reeks Werken voorgesteld: Op reis met pen en penseel. Frans en Jan Hendrik Lebret als toerist naar Java, 1863, bezorgd door Anne Leussink en Wyke Sybesma.

Anne Leussink verrichtte tijdens haar studie maritieme geschiedenis in Leiden uitgebreid onderzoek naar de Indische reis van Frans Lebret. Wyke Sybesma is als conservator verbonden aan het Dordrechts Museum en organiseerde daar in 2011 de expositie ‘Expedítie Java: De Indische tekeningen van Frans Lebret.’ Tijdens de voorbereidingen van deze expositie kwamen Anne en Wyke met elkaar in contact. Daarmee werd de grondslag gelegd voor een vruchtbare samenwerking; het boek dat nu is verschenen is daarvan het tastbare resultaat.

‘Op reis met pen en penseel’ is door het grote aantal illustraties - waarvan vele in kleur - een omvangrijk boek. De uitgave is een unieke gelegenheid om het getekende Indische werk van Frans Lebret in de context van zijn reisverslag te presenteren.

‘Op reis met pen en penseel’ is gewijd aan de reis van de uit Dordrecht afkomstige broers Frans en Jan Hendrik Lebret naar Java in 1863. Ze gingen hun broer Gerrit bezoeken, die een suikerfabriek in Pasuruan op Oost-Java bezat. Naast toeristische wetenswaardigheden biedt het reisverslag van Frans Lebret ook een blik op de verhouding tussen Nederland en haar koloniën in het ‘post-VOC-tijdperk’: de periode waarin het koloniale gezag over Nederlands-Indië was hersteld en planters en handelaren van Nederlandse afkomst onder het cultuurstelsel fortuin maakten in de Oost.

Frans Lebret hield van de reis niet alleen een geschreven verslag bij, maar maakte als beeldend kunstenaar tijdens de reis talloze schetsen en aquarellen van landschappen, bezienswaardigheden en personen die hem onderweg opvielen.

Titel:   Op reis met pen en penseel
Subtitel:  Frans en Jan Hendrik Lebret als toerist naar Java, 1863.
Auteur:  Bezorgd en ingeleid door Ane Leussink en Wyke Sybesma
ISBN:  9789462492752
Prijs:  € 65,68
Pagina’s: 524
Uitgever: Walburg Pers, Zutphen

Op reis met pen en penseel is een prachtige uitgave geworden, harde kaft met meerkleuren omslag. Het boek bevat vele reproducties van de tekeningen die tijdens de reis van de gebroeders Lebret zijn gemaakt, zowel in kleur als in zwart-wit afgedrukt.

Het boek bestaat eigenlijk uit een paar gedeelen:  Aller eerst een grote inleiding en verantwoording, en dan het verslag van deze reis, zoals geschreven door Frans Lebret, afgedrukt met de schrijfwijze van die tijd intact gelaten, of zoals Frans Lebret zelf schrijft: “Ter geschikter plaatse zal ik voetstoots mededeelen wat wij zagen en ondervonden.” 

Helaas ontdekte ik al snel een storende fout in deze uitgave: Bij de inhoud staat dat Bijlage D: De route heen en terug: Een chronologisch overzicht, te vinden is op bladzijde 413, dat moet echter zijn bladzijde 513.

Maar dat mag het plezier rondom het bestuderen en lezen van dit boek niet drukken, vooral het meer dan 100 pagina’s grote  katern met afbeeldingen is een groot plezier voor de ogen, die je steeds opnieuw nieuwe details laat ontdekken. Het is een prachtige en verdiepende toevoeging aan het geschreven reisverslag.

Ook de kaarten die in het boek zijn opgenomen zijn een zeer waardevolle aanvulling op het geschreven verslag. Kortom dit boek is een aanbeveling voor geschiedenis liefhebbers, en liefhebbers van oude reisverslagen. Uitgebreide registers en bijlagen vervolmaken dit boek.

Recensie gemaakt door Hennie van der Zouw.


Hierboven nog een tekening uit het boek met de pyramides van Egypte en een nog grotendeels onder het zand liggende Sphinx.

Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.