Gedenkplaat eert de Redder van de Nieuwkerk

28 februari 2012
Gedenkplaat eert de Redder van de Nieuwkerk

DORDRECHT - Onlangs is in alle stilte een plaquette geplaatst boven de brievenbussen bij de ingang van de historische Nieuwkerk, waarin nu een hostel en een showroom voor luxe keukeninrichting zijn gehuisvest. Een tweeregelig rijm van Jan Eijkelboom eert Theo van Halewijn architect die dit oude gebouw tot nieuw leven heeft gewekt.

Wat is de achtergrond van dit eerbetoon. Waarom heeft het zo lang geduurd? En wanneer komt er ook een openbare huldiging van deze omstreden stadgenoot, zonder wie alleen een ruïne van dit beeldbepalend monument zou zijn overgebleven?

De geschiedenis
De sloopvergunning was al tot 3 maal toe aangevraagd. De kerk was een ruïne. De Nederlands-hervormde gemeente wist geen bestemming te vinden en verkopen aan de Roomsen was geen optie Op 31 december 1960 ging Dominee Piet Mentzel voor in de laatste eredienst. Het orgel ging naar Tiel, de 17e eeuwse kansel naar de Hervormde Kerk te Oudewater De banken werden gesloopt en de galerij viel ten prooi aan souvenirjagers en vandalen. Regen en wind speelden hun spel met het afkalvend gebouw. De gemeente Dordrecht zag het niet meer zitten.

Hans Petri pleitte ervoor de ruïne op te schonen en verder maar als zodanig te laten, een afgebrokkeld monument als teken van een teloorgegaan verleden. Want de kerk had een indrukwekkend verleden. In 1175 werd de St. Nikolaaskapelle door de bisschop van Utrecht tot parochiale kerk gewijd. Kapelaan Jan de Vries wer de eerste pastoor.

Na de inwijding werd de St. Nikolaaskapelle verheven tot parochiekerk van de heerlijkheid Merwede. In 1420 werd ze uitgebreid tot hallenkerk. In 1567 door brand verwoest. Het indrukwekkend schilderij van die brand door Jan Doedijns (die bijna als een fotojournalist gedetailleerd laat zie hoe burgers en monniken bezig zijn de brand te  blussen met ladders, haken, leren blusemmers en een primitieve brandspuit) hangt in het stadhuis. Intussen heeft de reformatie in Dordrecht gezegevierd en zo wordt de weer heropgebouwde Nieuwkerk in 1574 de eerste echt voor de protestantse eredienst ingerichte kerk.

In 1840 plakte stadsarchitect Itz een toren tegen de tweebeukige hallenkerk waarin ook vele Dordtse families hun doden begroeven, zoals de Oenen, de Slingelandts, de Bercks, de Hallincqs en de Ruys Terensteyns. Het omringende  kerkhof diende tot 1 juli 1829 als begraafplaats voor de mindere klassen van Dordtse inwoners.

De Stichting tot behoud
Maar die rijke historie hielp weinig tegen de voorgenomen sloop. Wat wel hielp was de onverzettelijke energie van de Stichting tot behoud van de Nieuwkerk, opgericht op initiatief van architect C.C. Basters en na diens dood  aangevoerd door  Theo van Halewijn, architect en voorvechter voor het waardevolle culturele erfgoed van Dordrecht. Hij was ook de drijvende kracht achter de Stichting Stadsverstel, de voorman van het verzet tegen de komst van Shellchemie Moerdijk. Samen met Bouke IJlstra en Tony Kraaijeveld maakte hij een alternatief plan voor het Statenplein. Maar hij ontwierp ook experimentele woningbouw en het idee voor een hoge woontoren in Stadspolders.

Theo maakte een tentoonstelling, diende een pilotproject in, bedacht een restauratieplan  voor de Nieuwkerk, maar ook een exploitatieplan, met bestemmingen als hostel en winkel waardoor de kerk eerst geconsolideerd en uiteindelijk gered kon worden. Na een gebruik als opslagruimte was een Sparsupermarkt in 1986 de eerste gebruiker: de winkelwagentjes stotterden over de eeuwenoude grafstenen, maar tegenwoordig heeft de Firma Pieters voor keuken en koken er haar showrooms.

Je kunt rustig stellen dat wij de redding van deze prachtige historische kerk te danken hebben aan de persoonlijke offers en de jarenlange strijd van Theo van Halewijn met de zijnen in de Stichting tot behoud. Hij vocht er voor als een leeuw. Zijn onverzettelijkheid en retorische gaven maakten hem niet steeds bij ieder geliefd. Ook niet bij de PvdA voor welke partij hij zitting had  in provinciale staten (Zijn vrouw en medestrijdster Hanneke van Halewijn - van der Horst heeft 12 jaar deel uitgemaakt van de Dordtse gemeenteraad).  Het is het lot van zulke voorvechters dat ze pas na hun dood echt gewaardeerd worden. Theo stierf 11 november 2006 en het heeft nog 5 jaar geduurd voor een simpele vorm van erkenning kon worden gerealiseerd.

De plaquette
Al jaren eerder ijverden enkele vrienden onder aanvoering van Huib Daane voor een gedenkplaat op de Nieuwkerk. Je herkent immers het niveau van een beschaving aan de wijze waarop ze haar helden eert. Het heeft de nodige tijd en moeite gekost om de Dienst Monumentenzorg mee te krijgen, maar na een gesprek met de Welstands- en Monumentencommissie op 15 maart 2010 werd de toestemming verleend en sinds een paar maanden hangt de plaquette met de tekst van Jan Eijkelboom: “Theo van Halewijn, architect, heeft dit oude gebouw tot nieuw leven gewekt” vlak bij de Westingang boven de brievenbussen. In het 10 millimeterdikke lekker roestige Cortenstaal zijn de letters naar een ontwerp van Theun Okkerse uitgefreesd door Reedijk watersnijservice Klaaswaal.

Vreemd genoeg is aan de plaatsing geen ruchtbaarheid gegeven. Het binnenstadsblad De Poorter had de primeur. Maar wie weet ontstaat er wel een spontaan initiatief vanuit de historische kalender of wie weet de PvdA om een herdenkingsbijeenkomst te organiseren in het kader van 50 jaar saneringsplan.

Ton Delemarre
Kadertje: Standing at a sad big square just outside the centre, in a neighbourhood that fell victim to the destructive ambitions of local politicians decades ago, is the Nieuwkerk the first church in the Netherlands built specifically for protestant services www.archimon.nl (architectuur en monumenten)


Gerelateerde wijken:
Gerelateerde straten:
Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.