Overleden kunstenaar Ger Boonstra zette Joodse historie van Dordrecht terug op de kaart

12 januari 2012
Overleden kunstenaar Ger Boonstra zette Joodse historie van Dordrecht terug op de kaart

DORDRECHT - De deze week overleden kunstenaar Ger Boonstra (68) zette mee het Joodse verleden van Dordrecht terug op de kaart. Na de tweede oorlog verdwenen steeds meer symbolen van de Joodse buurt uit beeld: De synagoge, het badhuis, het woonhuis van de Rabbijn en de Joodse school, nabij wat nu de Grote Markt heet.

Vooral door het besluit van de gemeenteraad van januari 1962, om de binnenstad te saneren voor wegen en pleinen, werd veel gesloopt.

In 1930 woonden er volgens een telling nog 322 Joodse mensen in de stad.  De Joodse begraafplaats aan de Nieuweweg toont op zerken nog namen van Dordtenaren die zeker voor de tweede wereldoorlog zeer bekend waren in de stad.

Na de oorlog en de vernietiging door de nazi's van 221 Joodse medeburgers werd het stil. Ger Boonstra verzorgde in 1985 een expositie over de verdwenen Joodse tijd in buurthuis de Keet in Dordrecht. Dagblad De Dordtenaar schreef er uitgebreid over. Ger Boonstra liet weten, dat er toch ergens een monument in de stad zou moeten komen, dat bleef herinneringen aan de omgekomen Joodse Dordtenaren.  In 1989 opende burgemeester J.Noorland het monument, dat zowel zichtbaar is aan de gevel van het Stadhuis en binnen in de hal van het Stadhuis. Ger Boonstra mag daarvan de aanjager worden genoemd en mede door hem werd een comité in de stad gevormd dat tussen 1985 en 1989 zich inzette om in het Stadhuis de Dordtenaren niet te vergeten, die waren omgebracht. Daarom zijn in de hal van het Stadhuis hun namen ook te lezen. Scholieren van het Johan de Wittgymnasium adopteren jaarlijks weer het herdenkingsmonument.

Mede dankzij hem en publicaties van zeker archiefcentrum DiEP en activiteiten van het Nederland - Israëlgenootschap in Dordrecht telt de Joodse geschiedenis die bij Dordrecht hoorde, nog mee in het collectief geheugen van de stad Dordrecht.

Het landelijk Joods historisch museum belicht de geschiedenis van Dordrecht en de Joodse stadsgenoten op de volgende wijze:

In 1670 legde de eerste jood in Dordrecht de poorterseed af. Rond 1700 waren er drie joden lid van het grote koopmansgilde. Een document waarin sprake is van een georganiseerde joodse gemeente dateert van eind 1728 en bevat ondermeer enige reglementen. Een kleine tien jaar later werd de joodse begraafplaats buiten de Sluyspoort in het Wilgenbos werd in aangekocht en in 1739 werd in het voormalige klooster Mariaborn een synagoge gevestigd.

Prentbriefkaart van de achterweg bij de joodse begraafplaats in Dordrecht, ca. 1903Binnen de joodse gemeente van Dordrecht hebben zich in de achttiende eeuw talloze conflicten voor gedaan, waarbij de stedelijke overheid tenslotte tussen beiden moest komen. De achtergrond van de vele conflicten werd gevormd door de grote armoede binnen de joodse gemeente.

Aanvankelijk verslechterde de situatie in de Franse tijd nog, zodat in 1810 het merendeel der leden van de joodse gemeente was aangewezen op ondersteuning. In de loop van de negentiende eeuw verbeterde de economische toestand enigszins, waardoor er in 1856 een joods gemeenschapscentrum geopend kon worden op de Varkensmarkt. Daarin was een synagoge gevestigd, een school en een ruimte voor andere activiteiten.
In 1871 werd aan de Achterweg (thans Nieuwe Weg) bij de Dubbeldamseweg een nieuwe joodse begraafplaats ingericht, aangezien de oude begraafplaats in de stad gesloten moest worden.

De joodse bevolking van Dordrecht nam gedurende de gehele negentiende eeuw toe. Naast het kerkbestuur was ook een armbestuur actief, dat door verschillende instanties gesteund werd. Twee vrouwengenootschappen droegen zorg voor onderhoud van de synagoge en aankoop van benodigdheden. Verschillende liefdadigheidsorganisaties hielden zich bezig met de zorg voor weeskinderen, ouden van dagen en vluchtelingen. Ook ander maatschappelijk en cultureel werk werd door verschillende organisaties verricht. Zowel een vrouwen- als een mannengenootschap hielden zich bezig met de studie van Jodendom en Tora. In de twintiger en dertiger jaren van de twintigste eeuw bestond er een kleine zionistische beweging en een contactcommissie voor de diverse joodse verenigingen in Dordrecht onderling. 

Gedurende de eerste bezettingsjaren werden de joodse inwoners van Dordrecht het slachtoffer van dezelfde beperkende maatregelen, die ook elders in het land genomen werden. De deportaties uit Dordrecht begonnen in de tweede helft van augustus 1942. Verreweg het grootste deel van de Dordtse joden werd weggevoerd en vond de dood in de concentratiekampen. Enige tientallen joden hebben de oorlog op een of andere manier overleefd. Het interieur van de synagoge is door de Duitsers geplunderd, het meubilair is tijdens de hongerwinter gebruikt als brandstof. De Torarollen bleven gespaard.

De overblijfselen van de synagoge zijn in 1947 verkocht. Het gebouw werd vervolgens in 1965 afgebroken. Tot 1987 zijn er nog op verschillende plaatsen godsdienstoefeningen gehouden, daarna is de Dordtse joodse gemeente bij die van Rotterdam gevoegd. De oude begraafplaats werd in 1958 geruimd, de stoffelijke resten zijn overgebracht naar de joodse begraafplaats aan de Nieuwe Weg. De gemeente Dordrecht nam in 1999 het beheer van de begraafplaats over en restaureerde het metaheerhuisje. Dit werd begin oktober 2001 heropend,waarbij tegelijkertijd een gedenkplaat werd onthuld. In 1996 werden op het terrein van de oude joodse begraafplaats nog enige stoffelijke resten gevonden, die zijn overgebracht naar de joodse begraafplaats te Rotterdam.

In september 1989 werd in en aan het stadhuis een tweedelig monument onthuld, ter nagedachtenis aan de vermoorde joden uit Dordrecht en Zwijndrecht. In 1999 heeft de voormalige Stichting Joods Monument een boekje uitgebracht met de namen van alle joodse oorlogsslachtoffers.
Ruim 50 mensen uit Dordrecht en omgeving zijn verenigd in Bené Dór en komen regelmatig samen.

Gerelateerde wijken:
Gerelateerde straten:
Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.