Willem Schneider: Drechtsteden is een EU-proeftuin in het klein

DRECHTSTEDEN - In deze column wil ik een vergelijking maken tussen de politieke bewegingen in de Drechtsteden en in de Europese Unie (EU). Op het eerste gezicht vreemd, maar ik zie wel overeenkomsten. Natuurlijk: er zijn grote verschillen. De belangrijkste overeenkomst is om in de loop van de tijd te komen een Unie (Unie van Staten, of Statenbond met federale trekken) of Netwerkstad (Unie van steden, stedenbond). Geen Europese Staat of Drechtstad, maar verregaande samenwerking. Verder wil ik u niet lastvallen met de achterliggende theorien, zoals (neo)functionalisme, federalisme, intergouvernementalisme, etc.  

De politiek zit vol verrassingen en is zeer beweeglijk: het is net een treinstation, waar mensen komen en gaan. Zo heeft ook de laatste van de hoofdspelers van het vorige kabinet het politieke hoofd in de schoot gelegd. Ook Andre Rouvoet -vroeger mijn collega en werkgever- zocht naar een "nieuwe balans", evenals Wouter Bos meer aandacht voor het gezin. Een nobel streven voor de politiek leider van De Gezinspartij van Nederland! Ja, om die nieuwe balans gaat het niet alleen in politiek Den Haag, maar ook in de Drechtsteden. Ook de locale politici zijn op zoek naar een Balans. Het gaat om dan een evenwicht tussen de lokale en regionale politiek. Was enkele jaren geleden het politiek in de mode om regionaal intensief samen te werken (bijv de vorming van een Drechtraad of een regionale Sociale Dienst), nu waait er een tegenwind. De locale partijen hebben immers vorig jaar (flink) gewonnen in plaatsen als Dordrecht en Zwijndrecht. Gemeentebelangen (H.I. Ambacht), Pro Sliedrecht (Sliedrecht), Algemeen Belang Zwijndrecht (Zwijndrecht), Papendrechts Algemeen Belang (PAB), Beter voor Dordt (Dordrecht) vormen een flink machtsblok in de Drechtraad.

In de loop der tijden is de werkwijze veranderd. Er ontstonden transnationale fracties van liberalen, christen-democraten, socialisten, sociaal-democraten. Ook de nationalistische getinte partijen in Europa verenigden zich onder één politiek vaandel. Al was het alleen maar ook om meer budget te krijgen. Of om meer faciliteiten te ontvangen en de werkdruk in de kleine fracties te verminderen. Immers: fractie van één of twee personen kan niet in alle commissies (of Kamers) tegelijk zitten. Bovendien kwamen de sceptici er achter dat het beter is dat Europees Parlement wel degelijk bovennationale of transnationale onderwerpen (landbouw, industrie, visserij, milieu, vervoer, transport) beslist of medezeggenschap heeft.

Besluitvorming
Toegegeven: er is.een democratisch deficit. Dat wil zeggen: de overdracht van bevoegdheden van het nationale parlementen en regeringen ging niet gepaard met meer macht voor het Europees Parlement. Immers, er zijn verschillende besluitvormingsinstrumenten voor diverse onderwerpen. Voor milieu, budget, landbouw, etc. waar het Europees Parlement instemmingsrecht heeft (bij de Drechtsteden: sociale dienst, sociale werkvoorziening). Op andere terreinen heeft het Europees Palement medezeggenschap (handelsrelaties buiten de EU), of wordt het geraadpleegd (familierecht, invoering euro in een lidstaat, buitenlands beleid en defensiebeleid). Naar Drechtstedenniveau vertaald: de Drechtraad kan "wensen en bedenkingen" uiten ten aanzien van besluiten, die het Drechtstedenbestuur ("de Raad van Ministers" in EU-termen) neemt. Recent waren er in de Drechtraad bijv. bedenkingen ten aanzien van de invoering van de eigen bijdrage voor de voorzieningen die onder de WMO vallen. Deze invoering is een beslissingsbevoegdheid van het Drechtstedenbestuur.

Reizend vergadercircus?
Dat de Drechtsteden een "EU-proeftuin" in het klein is, bewijst de nieuwste trend: "Vergader niet steeds in het Brussel van de Drechtsteden (dat is Dordrecht), maar vergader ook in de Ommelanden van Dordt". Sinds vorig jaar september vergadert de Drechtraad elke maand in één van de zes Drechtsteden. Opvallend is dat zich in de periode september 2010 t/m mei 2011 een kopgroep heeft gevormd: Dordt (2x), Hendrik-Ido-Ambacht (2x), Alblasserdam (2x), Zwijndrecht (1x), Sliedrecht (1x). Papendrecht is de opvallende hekkensluiter met 0 keer. Naar verluidt zou deze gemeente in juni 2011 de Drechtstedendinsdag organiseren. Het motief voor dit mobiele vergaderen schijnt te zijn om de betrokkendheid van de raadsleden in de regio die geen lid van de Drechtraad zijn, te verhogen. Als waarnemer moet ik zeggen, dat de organisatoren hier tot nu toe goed in zijn geslaagd. Er komen beduidend meer raadsleden dan in de periode dat alleen in Dordrecht werd vergaderd. Het gevaar is natuurlijk dat de "nieuwheid" er af gaat en er een gewenning ontstaat.

De Drechtraad haalt met zes vergaderplaatsen het Europees Parlement in. Het EP vergadert in Brussel en meestal maandelijks in Straatsburg. Het liberale EP-lid waarmee ik vroeger samenwerkte, Hans van Baalen, noemde het europarlement een ‘rondreizend circus’ en een ‘ruimteschip’ dat drie weken in Brussel staat en een week in Straatsburg bivakeert. Dit reizende circus, waarmee je de maandelijkse verplaatsing van het Europees Parlement naar Straatsburg bedoelt, is voor velen niet-Fransen het symbool van verspilling. Als bewoner van de Drechtsteden kan ik me deze gedachtegang goed voorstellen. Blijkbaar zet het Drechstedenbestuur (bestaande uit wethouders en drie burgeneesters) in op een verbreding van de legitimiteit en bekendheid bij de raadsleden en externe stakeholders (werkgevers). Bij de vergaderingen van de Drechtraad (en het Europees Parlement) zie ik weinig individuele bewoners op de publieke tribune.

Verschillen
Tot zo ver de vergelijking tussen Drechtraad en Europees Parlement. Ik besef dat er grote verschillen zijn. Denk aan het feit dat de leden van de Drechtstedenbestuur ook leden van de Drechtraad zijn, de Raad van Ministers en de Europese Commissie zijn duidelijk dualistisch: de leden zijn geen lid van het Europees Parlement. Verder vindt er geen gewogen stemming plaats in het Europees Parlement, maar wel in de Drechtraad. De Raad van Ministers kent overigens wel een gewogen stemming. Ook moet de Europese Rekenkamer over diverse voorstellen een advies geven. De Drechtraad kent (nog) geen rekenkamerfunctie en dat is ook deficit in de controlemogelijkheden van de Drechtraad.

Ambassadeur(s)
Interessant is de gedurfde stap van het Drechtstedenbestuur om een "ambassadeur" naar de zes gemeenten te sturen en te vragen hoe zij naar de toekomst van de Drechtsteden kijken. Het zou overigens vanuit de optiek van dit bestuur beter zijn als naast deze ambassedeur ook de lokale vertegenwoordiger in het Drechtstedenbestuur aanwezig is. Bijv. de Papendrechtse portefeuillehouder is ook aanwezig bij de bijeenkomst met de Papendrechtse gemeenteraad, de Sliedrechtse portefeuillehouder bij de vergadering met de Sliedrechtse gemeenteraad, de Ambachtse portefeuillehouder geeft zijn mening over de toekomst van de Drechtsteden. Voor het Drechtstedenbestuur heeft deze benadering voordelen: de lokale vertegenwoordiger is bekend met de cultuur van de raad, de raad heeft deze vertegenwoordiger ook democratisch gekozen. Zijn opvatting kan daarom overtuigender overkomen.

Democratische legitimiteit
Interessant is ook wat het Bestuursakkoord 2011-2015 tussen de gemeenten en de regering-Rutte over gemeentelijke samenwerking meldt. Dit akkoord wil de effectiviteit, efficiëntie of legitimiteit van de intergemeentelijke samenwerking in de praktijk versterken. Bijv.door een voorstel om de Wet Gemeenschappelijke Regelingen (WGR) te wijzigen om de (werking van) publiekrechtelijke samenwerking te verbeteren. Welke dat dan zijn, is me niet bekend. Mogelijk je zou in dit verband een experiment kunnen doen met tegelijkertijd rechtstreeks kiezen van een lokale raad en een Drechtraad. Dat kan staatsrechtelijk nu niet. Wellicht kan de voorzitter van ons Drechtstedenbestuur, dhr. Brok, met de minister om te kijken of de Drechtsteden in dit opzicht een proeftuin zouden kunnen zijn voor politiek bestuurlijke vernieuwing. Dan kan gemeten hoe groot de belangstelling van de kiezers voor de Drechtraad is...