Beleef het in Kunstmin: méér dan een ode aan Mikis Theodorakis
DORDRECHT - Met het programma Schneemann & Schneemann, Mikis de Griek, a tribute to Theodorakis brengen Bart Schneemann, hoboïst, en zijn zoon Julian pianist en componist met een bijzonder gelegenheidsensemble een bijzondere hulde aan de 100 jaar geleden geboren Griekse mythische held Mikis Theodorakis (1925 – 2021). Bart Schneemann kennen we nog als voormalig artistiek leider van het Nederlands Blazersensemble.
Kun je nog wel een objectieve beschouwing schrijven als je met je 93-jarige maatje op de klanken van Zorba de Griek tijdens het concert de sirtaki danst? Ik ga het niet eens proberen.
Opwarmer
Voordat de muzikanten het podium opkomen warmt Bart Schneemann het publiek op. Zanger Vasilis Lekkas zit vast in Rotterdam.“Ergens in Katendrecht, eens een Griek, altijd een Griek…”
De zaal wordt gevraagd in Griekse stijl één van de bekendste Theodorakis liederen mee te zingen, ‘Sto Perigiali’. Zonder enige terughoudendheid komt de stemming er goed in. Nu kwam ik zelf vlak voor aanvang van het concert ook uit Rotterdam en had ik geen enkele last van storm en regen. Maar ja, ik ben geen Griek en we zitten in het theater waar naast muziek maken er ook een verhaal verteld wordt. We wanen ons in een Taverna in Pireus, de havenstad van Athene… Op een groot scherm achter op het podium druppelen enkele bezoekers binnen. Aan de muur hangen portretten.
Poëzie en muziek in de taverna
Op het podium wandelen de muzikanten naar hun plek. Bart Schneemann heeft uiteraard zijn hobo bij zich, zoon Julian zet zich achter de piano. De hoogzwangere Emmy Storms bespeelt de viool. Zou er een dokter in de zaal zitten? Ney-speler en zanger Sinan Arat stond afgelopen zaterdag in Den Haag nog op het podium bij een muziekavond van het Nederlands Blazers Ensemble. Op die avond stond de Flamenco centraal, ook al zo’n bijzondere ontmoeting met de warme mediterrane cultuur. Maar wij hebben Hazes…
De overige muzikanten:
Vassili Lekkas, misschien op dit moment wel de meest hartstochtelijke zanger van het Theodorakis lied, Charis Laurijssen op de onvermijdelijke bouzouki, het instrument waar de Theodorakisl-iederen uit duizenden wordt herkend, Romain Bly, een alleskunner, percussionist, speelt ook trompet en hoorn, Simone Bottasso, op de Italiaanse organetto, een variant van de accordeon, een instrument dat veel wordt gebruikt in de Italiaanse volksmuziek. Bottasso speelde en danste met een energie die aanstekelijk werkte op zijn vrienden op het podium, en even leek het erop dat zelfs de muzikanten die op het scherm meespeelden zich door hem lieten meeslepen. Nathalie Schaap zorgde er met haar contrabas voor dat dit ogenschijnlijk losjes bij elkaar gezochte sterrenensemble zich muzikaal als een eenheid kon presenteren. Daarnaast zong ze misschien wel het meest indringende lied van de avond, zonder daarmee Lekkas tekort te willen doen…
Na enkele liederen zoemde een camera in op een Theodorakis-portret aan de muur. Theodorakis sprak ons toe met een boodschap dat muziek en poëzie uiteindelijk de mens kan meenemen naar een wereld van vrijheid, vrede en liefde. Komt daar eens om in verkiezingstijd, waar we vooral horen over de duiveltjes, die op de schouders van ongewenste buitenlandse gelukszoekers onze ‘Nederlandse’ verworvenheden aan gruzelementen gooien.
Het programma begint met een instrumentale versie van het lied dat we kort daarvoor geoefend hebben, Sto Perigiali. Aan het eind komt het lied terug, met Theodorakis zelf op het scherm. Eerst maar eens de Nederlandse tekst van het lied:
Aan de afgelegen kust
Aan de afgelegen kust
Wit als een duif
We hadden dorst op het middaguur
Maar het water was brak
Op het gouden zand
Schreven we haar naam;
Met de blauwe zeewind
verdween het schrift.
Met welk hart, welke geestdrift,
verlangen en passie
leidden we ons leven; wat een vergissing!
En alles werd anders.
Onder de Griekse muziek en poëzie rust het fundament van hoop, kracht en warmte. Dit alles komt samen in dit lied, op een gedicht van Nobelprijswinnaar George Seferis. Het lied gaat over een wij (het Griekse volk) dat haar naam (het land) in het zand schrijft. De kwetsbaarheid van cultuur en identiteit in beeld gebracht. De afgelopen dagen luister ik vrijwel uitsluitend naar de muziek van Theodorakis, met steeds weer de bijzondere vertolking van dit lied door Maria Farandouri.
Decreet 13 voor de stem van het volk
Mikis Theodorakis was niet alleen voor het Griekse volk een held. De hele wereld hield van hem, van zijn muziek van zijn energie en van zijn gevecht tegen onrecht en fascisme. Hij studeerde in Athene en Parijs aan het conservatorium. In Parijs kreeg hij les van onder meer Olivier Messiaen. Theodorakis was al jong politiek actief. Tijdens de Tweede Wereldoorlog sloot hij zich aan bij het Griekse verzet. Hij bleef zich verzetten tegen het fascisme dat zijn land ook na de wereldoorlog in zijn greep hield.
Na de staatsgreep in 1967 waarbij een kolonelsregime de macht greep werd hij gevangen gezet en werd zijn muziek per decreet 13 verboden. Beroemde Artiesten als Dmitri Sjostakovitsj, Leonard Bernstein en Harry Belafonte zetten zich in voor zijn vrijlating wat in 1970 uiteindelijk ook gebeurde. Wel moest hij Griekenland verlaten.
Na de val van het kolonelsregime keerde Theodorakis terug en groeide hij verder uit tot de held van het Griekse volk. Hij bleef componeren maar werd ook politiek actief.
Bij zijn overlijden werd in Griekenland een rouwperiode van drie dagen afgekondigd.
Canto General
De Chileense dichter Pablo Neruda voltooide zijn imposante epische gedicht Canto General in 1948. Net als Theodorakis werd hij door het Chileense regime van Gonzalez Videla uit zijn land gezet. Theodorakis, zelf ook verbannen wegens zijn verzet tegen de militaire junta, vond in Pablo Neruda’s werk een geestverwant. Hij kreeg van de toenmalige Chileense president Salvador Allende de opdracht op basis van Canto General een oratorium te schrijven. De première in Santiago Chili ging niet door vanwege de staatsgreep van generaal Pinochet. Allende kwam daarbij om het leven. Canto General is een monumentale ode aan Latijns-Amerika, zijn volkeren, zijn strijd en de natuur.Theodorakis selecteerde 13 gedichten uit het meer dan 15.000 verzen tellende werk en zette ze op muziek met een zeldzame intensiteit. Het resultaat is een oratorium dat klassieke en volksmuziek vermengt met Latijns-Amerikaanse ritmes en Griekse dramatiek, geladen met een politieke en menselijke betekenis. Het meesterwerk wordt zelden uitgevoerd. Mocht het ooit weer ergens in Nederland of België zover komen, ik ben erbij!
List zingt Theodorakis
Tijdens zijn jaren van verbanning reisde Theodorakis ook naar Nederland waar hij onder meer Liesbeth List ontmoette. De korte lijn: eind jaren zestig leidde dit tot een legendarische samenwerking en langspeelplaat: Liesbeth List zingt Theodorakis. Op dit album staan de Mauthausen – liederen, geschreven op gedichten van Jakob Kambanelis, die het kamp Mauthausen heeft overleefd. Deze liederen, in het Nederlands vertaald door Lennaert Nijgh, werden overal in Griekenland opgevoerd, soms in stadions met vele duizenden gepassioneerden die hartstochtelijk meezongen. Maria Farandouri was nog een piepjonge zangeres toen ze dit voor het eerst zong.
Tijdens het Theodorakisconcert in Kunstmin zong de contrabassiste Nathalie Schaap het prachtige ‘De Klokken van de Hel’, een lied met een tekst, afkomstig uit een toneelstuk van de Ier Brendan Behan. Het lied gaat over tirannie, dreiging en verzet , Behan was net als Theodorakis een vechter voor de vrijheid van zijn volk, tijdens zijn leven al een legende. Bij zijn dood schreef de ‘Daily Express’: “Hij was te jong om te sterven, maar te dronken om te leven”. Zijn werk was onorthodox, schokkend en vol hartstochtelijke humor. Zijn ‘Liedjes van spot, oorlog en liefde’ uit het toneelstuk ‘De Gijzelaar’ getuigen hiervan.
De Klokken van de Hel
(The Bells of Hell)
Nee dood je maakt me toch niet bang
Nee dood je maakt me nooit meer bang
Ik leef nog wel duizend dagen lang
Ik lach nog wel duizend nachten lang
Hoor je de klokken van de hel
Ach lieve vriend dan weet je het wel
Kus nu de liefde maar vaarwel
Drink met mij tot de laatste tel
Doodgaan duurt maar heel even
Liefde duurt wel zo lang
Blijf bij me tot het licht verdwijnt
Blijf en vergeet me dan
Doodgaan duurt maar heel even
Liefde duurt wel zo lang
Blijf bij me tot het licht verdwijnt
Blijf en vergeet me dan
Vertaling: Cees Nooteboom
Oorspronkelijke tekst van Brendan Behan
Zorba de Griek
Geen eerbetoon zonder Zorba de Griek. Theodorakis maakte voor een aantal films de muziek. Zorba de Griek (uit 1964) met Anthony Quinn in de hoofdrol is wel de bekendste. Na het staande en aanhoudende applaus eindigde de muziekavond op het hoofdpodium van de schouwburg met de onvermijdelijke toegift. Uit de bouzouki hoefde maar het eerste akkoord te klinken en iedereen reageerde met een blik van herkenning. En ja, toen kon de recensent niet meer stil blijven staan. La danse de Zorba is misschien wel het meest bekende lied dat Theodorakis heeft geschreven. Iconisch is de slotscene dat Zorba met Basil op het strand de sirtaki danst op de muziek van de gevierde componist, van langzaam naar explosief, ook weer een Griekse metafoor voor vrijheid en levensvreugde.
Gezien en gehoord in Kunstmin, op donderdag 24 oktober 2025:
Schneemann & Schneemann, Mikis de Griek, a Tribute to Theodorakis
Muziekprogramma samengesteld door Bart en Julian Schneemann
Met:
Vasilis Lekkas: zang
Charis Laurijssen: bouzouki
Emmy Storms: viool
Romain Bly: trompet, hoorn, percussie
Simone Bottasso: organetto
Sinan Arat: ney & zang
Nathalie Schaap: contrabas & zang
-S.jpg)
