Gehoord in Kunstmin: met Roxanne van Iperen in Calefaxland
DORDRECHT - Vrijdagavond sloot ik in Kunstmin mijn ‘Week van 80 jaar vrijheid’ af met een concert van Het Calefax Rietkwintet. Roxanne van Iperen in Calefaxland, zo werd het programma aangekondigd. Schrijfster Roxanne van Iperen had met Calefax muziek geselecteerd van onder meer Dmitri Sjostakovitsj, Olivier Messiaen, Henriette Bosmans en Kinan Azmeh. Muziek die te maken had met het thema oorlog en vrijheid / onvrijheid.
Roxanne van Iperen is schrijfster van onder meer de bestseller ’t Hooge Nest. In 2021 verzorgde ze het boekenweekessay ‘De Genocidefax’.
Het rietkwintet Calefax is inmiddels een monument binnen de Nederlandse muziek. Opgericht in 1985 door scholieren van het Amsterdamse Barleaus-gymnasium. De school bestond 100 jaar en er werd een feestje gevierd waarvoor componist Willem van Maanen speciaal voor die gelegenheid een opera had gecomponeerd. Vier jongens van het gelegenheidsorkest wilden graag door en vroegen de componist brutaalweg een stuk voor ze te schrijven. Wellicht tot hun schrik kwam het ervan, maar wel voor een blaaskwintet. De componist had er een klarinet aan toegevoegd. De leraar Duits had nog een klarinet staan en Calefax was geboren. 40 jaar later nog steeds springlevend en barstend van de vernieuwende ideeën.
Programma
Ergens las ik dat Calefax wel eens een wandelend orgel wordt genoemd. Niet zo gek. Met een orgel maak je geluid door te blazen door pijpen. Doe je dat een beetje netjes, dan kan er hele mooie muziek uitkomen. Niet zo vreemd dat de Suite voor orgel, een stuk van de Amerikaanse componiste Florence Price (1887 – 1953) zo natuurlijk klinkt als Calefax het uitvoert. Florence Price was de eerste vrouwelijke Afro-Amerikaanse componist die in een nog steeds door witte mannen gedomineerde wereld van klassieke muziek een rol van betekenis speelde. In 1933 vond een bijzondere primeur plaats. In het gesegregeerd Amerika werd voor het eerst een symfonie uitgevoerd door het Chicago Symfonieorkest, bestaande uit louter witte mannen, de eerste van Florence Price. In 2009, ruim 50 jaar na haar dood werd in een verlaten zomerhuis een grote hoeveelheid manuscripten gevonden, waaronder vioolconcerten en een complete symfonie.
De Franse componist Olivier Messiaen(1908 – 1992) werd in 1940 door de Duitsers opgepakt. In gevangenschap schreef hij voor toevallig aanwezige muzikanten het meesterwerk Quator pour la fin de Temps, misschien wel zijn meest bekende en gespeelde stuk. Het derde deel, ‘Abime des Oiseaux’, is een solo voor klarinet, afgelopen vrijdagavond uitgevoerd door Calefaxist Bart de Kater. Prachtig gespeeld, puntje van de stoel.
Lang geleden dook ik in het leven van de diepgelovige Olivier Messiaen. Ik zal er maar niet al te veel over uitweiden, maar markant is wel dat zijn vader is geboren in het Franse deel van het grensdorpje Wervik en mijn moeder in het Belgische deel.
De Syrische componist en klarinettist Kinan Azmeh vertelde in een onlangs verschenen documentaire over het ontstaan van zijn stuk ‘Airports’. Vanwege zijn Syrische afkomst wordt hij tijdens zijn reizen vaak extra gecontroleerd en moet hij soms uren wachten voor hij verder komt. Het stuk heeft hij gemaakt vanuit het idee dat op het vliegveld de melodie dan door de reizigers geneuried kan worden. Zo ontstond er ook in Kunstmin aan het eind van de avond een groot ‘neuriekoor’.
“Muziek is zo abstract en hypnotiserend dat het taal als communicatievorm op alle fronten verslaat”, aldus medeoprichter van Calefax, Alban Wesly. Hij gebruikt zijn fagot en de noten die hij met zijn kompanen van Calefax maakt om ons een verhaal te vertellen. Het verhaal dat gaat om een leven met en naast elkaar. Samen muziek maken is gebaseerd op vertrouwen in elkaar, rekening houden met elkaar, luisteren naar elkaar. In het jubileumboek ‘Calefax en de Caleidoscoop’, geschreven door NPO Radio Klassiekcoryfee Lex Bohlmeier, zegt Wesly: “Communicatie bestaat niet uit wat gezegd wordt, maar uit wat begrepen wordt”. Het mooie van muziek is dat het tegelijk communicatie is maar ook communicatie die niet altijd daadwerkelijk bedoeld is om begrepen te worden. Soms volstaat beleving.
Gezien en gehoord in Kunstmin:
CalefaxenRoxanne van Iperen:
Roxanne van Iperen in Calefaxland.
