Herdenkingsbijeenkomst Artillerie Dubbeldam met analyse van brigade-generaal prof. Han Bouwmeester
DORDRECHT / DUBBELDAM - Afgelopen zaterdag 10 mei 2025 om 12:15 uur begon de herdenkingsplechtigheid rondom het Artilleriemonument in Dubbeldam. De binnenactiviteiten vonden plaats in Locatie De Troubadour, Gravenhorst.
Hieronder de reportage en de teksten van de toespraken, uitgesproken door wethouder M.Merx en Brigadegeneraal Dr. Han Bouwmeester. Zoals ook professor Bouwmeester bekend is van TV-optredens als deskundige, gaf hij in zijn toespraak op een analyse hoe in de mei dagen van 1940 de bevelhebbers met het dringende verzoek van de legertop tot waakzaamheden omgingen. In de avond van donderdag 9 mei waren al veel troepen bewegingen gesignaleerd langs de Nederlandse grens.
De commandant van de vesting Holland, waaronder Dordrecht viel, dacht nog wel enige tijd te hebben. Hij kwam bedrogen uit.....
(toespraak wethouder Merx)
Geachte nabestaanden, veteranen, dames en heren,
15 mei 1940. Nederland capituleert. Na het verwoestende bombardement op Rotterdam en de dreiging van de Duitsers om ook Utrecht zo te bombarderen, had Nederland geen keus meer. Na 4 dagen strijd viel het doek.
4 dagen strijd. Het lijkt niets, als je ziet hoe lang bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne nu al duurt.
Maar het was niet niets. Het Nederlands leger heeft harde strijd geleverd.
Cijfers vertellen niet het hele verhaal, maar in die meidagen zijn er meer dan 300 Nederlandse militairen gesneuveld.
En ook nog eens 2000 Duitse militairen. Alleen al in Dordrecht liggen 200 Nederlandse militairen begraven die in mei 1940 vielen. We hebben ze op 4 mei herdacht.
Vandaag herdenken we een bijzondere groep onder deze slachtoffers. We staan stil bij de zes soldaten van de 3e afdeling van het 14e Regiment Artillerie die zijn gesneuveld in de gevechten.
Deze zes mensen betaalden met hun leven voor de strijd voor de vrijheid, voor de onafhankelijkheid van Nederland. Het was een ongelijke strijd, tegen een veel zwaarder bewapende tegenstander.
Nederland was lang naïef geweest, de oorlog zou wel aan ons voorbijgaan, wij bleven neutraal, wij hadden geen zware bewapening nodig, sommigen droegen zelfs een speldje van een gebroken geweer.
De officieren, onderofficieren, korporaals en soldaten van de 3e afdeling van het 14e Regiment Artillerie kwamen in een andere realiteit terecht. Een realiteit van zware strijd.
Het gebrek aan vuurkracht compenseerden ze door een enorme wilskracht. Zo hielden zij stand. Ze richtten een verdedigingslinie op bij de Zuidendijk die de Duitsers weerhield om Dubbeldam en Dordrecht in te trekken.
De dagen daarna werd volop en manhaftig gevochten tot de vijandelijke versterkingen kwamen. En eindigde het in de capitulatie van ons land. Het begin van vijf jaar bezetting door een buurland. Een bezetting met verschrikkelijke gevolgen. Voor Europa, voor Nederland, voor Dordrecht.
We dachten in 1945 dit nooit weer. Met dank aan internationale samenwerkingsverbanden als de EU, de Verenigde Naties en het bondgenootschap de NAVO waanden we ons in Nederland veilig. Ja, we hadden een koude oorlog, maar dat is toch wat anders dan gewapende strijd. Al was het maar in aantal slachtoffers. Met de val van de muur in 1989 en de instorting van de Sovjet-Unie dachten we in Europa helemaal van oorlog af te zijn. Er werd al gesproken over ‘het einde van de geschiedenis’.
Niets bleek minder waar. Wereldwijd is er na 1945 nooit een jaar zonder oorlogen geweest, en ook in Europa zijn we daar niet van gevrijwaard. De oorlogen in voormalig Joegoslavië waren een eerste waarschuwing, de inval van Rusland in de Oekraïne heeft ons de ogen pas echt geopend. En dan hebben we het alleen nog maar over Europa. Er woeden ook oorlogen in landen als Jemen, Soedan, Congo. En we zien dagelijks de beelden van de oorlog in Gaza. India en Pakistan lijken ook weer op de rand van oorlog te staan.
De wereld bewapent zich. Ook Nederland verhoogt zijn defensie-uitgaven, na jarenlange bezuinigingen. We realiseren ons dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Dat vrijheid soms letterlijk bevochten moet worden. Wij weten in Dordrecht al sinds 1572 wat vrijheid is. Vrijheid om te zijn wie je bent, te denken wat je denkt en te geloven wat je gelooft. Een blijvende waarde, ook in tijden waarin die vrijheid ook onder druk staat in landen waar we dat nooit van hadden gedacht.
De mannen van het de 3e afdeling van het 14e Regiment Artillerie vochten voor die vrijheid. Zes van hen hebben die strijd niet overleefd. Zij verdienen ons respect, zij verdienen het niet vergeten te worden, ook al is het nu 85 jaar geleden. Hun namen moeten worden genoemd, hun verhaal verteld.
Vrede is geen vanzelfsprekendheid. Ook al zijn wij bijna allen van ‘na de oorlog’.
Herdenkingen zoals deze dragen er aan bij dat wij ons bewust zijn van de waarde van vrede en veiligheid. Ik wil de vereniging Officieren Artillerie afdeling Rotterdam en de stichting Artillerie Monument Dubbeldam bedanken voor deze waardevolle herdenkingsbijeenkomst. Ik dank u voor uw aandacht. (wethouder M.Merx).
De andere spreker is Brigadegeneraal Dr. Han Bouwmeester. Hij is sinds 1 maart 2023 hoogleraar Militair-Operationele Wetenschappen aan de Faculteit Militaire Wetenschappen (FMW) van de Nederlandse Defensie Academie.
Toespraak Herdenking Dubbeldam - 10 mei 2025
Geachte nabestaanden, veteranen en overige aanwezigen.
Vorige week, op zondag 4 mei jl., herdachten we de Nederlandse slachtoffers die zijn omgekomen of vermoord tijdens de Tweede Wereldoorlog en daarna, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Op maandag 5 mei jl. vierden we 80 jaar vrijheid in Nederland. Veelal gebeurt dat laatste met toespraken, een defilé met veteranen in Wageningen, festivals en braderieën.
Vandaag gaan we dieper terug in de tijd en herdenken we dat we 85 jaar geleden onze vrijheid kwijtraakte. Nederland werd op brute wijze aangevallen door nazi-Duitsland. Het Nederlandse leger vocht dapper, maar moest na 5 dagen capituleren. Nederland had over een periode van meer dan een eeuw op eigen grondgebied geen oorlog meer meegemaakt.
Al sinds 1839 voerde Nederland een beleid van ‘Gewapende Neutraliteit’. Nederland had niet de intentie om andere, omliggende landen in Europa aan te vallen en hoopte zo ook zelf gevrijwaard te blijven van oorlog. De Nederlandse politiek was aan het begin van de 20e eeuw steeds minder bereid om in zijn defensie te investeren en het Nederlandse defensiebudget nam daardoor in korte tijd behoorlijk af. Was het in de periode 1900 -1910 nog 35% van de Rijksbegroting, in 1935 was het percentage inmiddels teruggelopen naar minder dan 8%.
Met het aantreden van Hitler kwam daar verandering in. In 1936 stelde de Nederlandse regering een bewapeningsfonds in om zo snel mogelijk te kunnen investeren in goede bewapening. Het mocht niet meer baten. Geld was – net als nu – niet het probleem, maar Nederland was niet het enige land dat was wakker geschrokken van de agressieve bedoelingen van het nazi-regime.
Vele landen begonnen tijdens de midden jaren ‘30 met de aanschaf van nieuwe wapens. De wapenmarkt raakte daardoor overspannen; de door Nederland bestelde wapens in het buitenland konden niet meer tijdig worden geleverd. Het resultaat was dat het Nederlandse leger in mei 1940 met incompleet en verouderd materieel de strijd tegen de Duitsers moest voeren. Het werd een ongelijke strijd.
Vandaag staan we hier bij het artillerie-monument in Dubbeldam specifiek stil bij het moedige optreden van de Derde Afdeling van het 14e Regiment Artillerie, oftewel III 14 RA, aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. III 14 RA was in die meidagen van 1940 nog een jonge afdeling die zo’n 9 maanden daarvoor was geformeerd uit het bestaande 4e en 8e Regiment Veldartillerie.
Het is ronduit schandalig hoe slecht III 14 RA werd uitgerust. Dit is geen verwijt aan de militairen, maar aan de politiek van die tijd. Reeds tijdens de Eerste Wereldoorlog constateerde de Nederlandse legerleiding dat de artillerie over veel te weinig kanonnen beschikte. Dit aantal diende minimaal te worden verdubbeld, maar dat was in 1939-1940 nog steeds niet gerealiseerd. Zo lieten de bestelde houwitsers voor o.m. III 14 RA bij de firma Krupp uit Essen nog lang op zich wachten.
De Nederlandse legerleiding bepaalde daarom dat III 14 RA werd voorzien van het stuk 12-lang staal met een kaliber, zeg maar de dikte van de granaat, van 125 mm en een dracht, oftewel de maximale afstand waarover je kunt schieten, van 7500 meter. Al sinds 1878 beschikte de Nederlandse artillerie over de 12-lang staal, de vuurmonden van III 14 RA dateerden uit 1890. Heel oud dus! Desondanks heeft III 14 RA hier in de omgeving van Dubbeldam op het Eiland van Dordrecht in de meidagen van 1940 tot het uiterste gestreden.
Op de avond van 9 mei 1940 verzond generaal Henri Winkelman, Opperbevelhebber van Land- en Zeemacht, een telegram naar zijn ondercommandanten waarin hij aangaf dat er aan de grens tussen Nederland en Duitsland steeds meer Duitse activiteiten werden waargenomen.
Winkelman vertrouwde het niet en sloot zijn bericht af met de woorden: “Weest u daarom zeer op uw hoede.” Commandant Veldleger, wiens eenheden o.m. verspreid zaten in midden, oost en zuid Nederland, verhoogde de paraatheid van zijn troepen. Commandant Vesting Holland, die met zijn eenheden - waartoe ook III 14 RA behoorde - in het westen van het land was geplaatst, besloot dat niet te doen. Hij schatte in dat zijn eenheden nog voldoende waarschuwingstijd zouden hebben, mochten de Duitsers de grens overschrijden… maar dat liep anders.
Duitse Fallschirmjäger, zeer goed getrainde parachutisten, landden in de zeer vroege ochtend van de 10e mei rondom de Moerdijk en op het Eiland van Dordrecht, en zo ook midden in de stellinggebieden van III 14 RA. Deze stellinggebieden werden slechts door een enkeling van III 14 RA bewaakt. Immers, Commandant Vesting Holland had geen verhoogde paraatheid afgekondigd. Al snel wisten de Duitse para’s de 12 stellinggebieden van III 14 RA in hun bezit te krijgen. De rest van de afdeling lag nog zo’n 2 km verderop te slapen. Na alarmering probeerden deze artilleristen van III 14 RA snel hun stellinggebieden weer te heroveren op de Duitsers, maar zonder succes.
Desalniettemin gaven de officieren, onderofficieren en kanonniers van III 14 RA de moed niet op. Omdat ze hun kanonnen waren kwijtgeraakt, vochten zij verbeten door als infanteristen met handvuurwapens tot en met de 13e mei. Hun doorzettingsvermogen, probate leiderschap en dapper optreden gelden nog steeds als een voorbeeld voor de Nederlandse krijgsmacht. Daarom is het goed (nogmaals) stil te staan bij de 6 leden van III 14 RA, die in de strijd hier rond Dubbeldam zijn gesneuveld. Ik roep hun namen terug in herinnering:
(Mag ik u allen verzoeken te gaan staan, indien u daartoe in staat bent.)
· Reserve kapitein Willem Dethmers, 39 jaar, raakte bij de gevechten van 10 mei zwaargewond en is op 25 mei 1940 in het ziekenhuis van Dordrecht bezweken aan zijn verwondingen. Willem was boer en getrouwd met Aaltje Brouwers, die overigens op 10 mei 1956 bij de onthulling van dit monument aanwezig was. Willem was ook vader van Anneke, Wineke en Jaap.
· Dienstplichtig soldaat Jan ter Steege, 31 jaar, in de vroege ochtend van 13 mei omgekomen door hevig Duits mitrailleurvuur bij de gevechten rondom de Zeedijk. Ook Jan was boer en getrouwd met Jantje Nijboer.
· Dienstplichtig soldaat Johan van Elten, 24 jaar, gevallen op 10 mei nabij het stellinggebied van zijn batterij aan de Zeedijk tijdens een aanval o.l.v. reserve 1e luitenant Tom Robbé Groskamp, de batterijofficier van de 1e batterij.
· Dienstplichtig soldaat Gelijn Westerdijk, 23 jaar, is op 10 mei gesneuveld ter hoogte van de kruising Schenkeldijk en Zeedijk, tijdens een poging om de gewonde commandant van de 2e batterij, reserve kapitein Jan Barkmeijer, uit de vuurlinie te halen.
· Dienstplichtig soldaat Henri van den Akker, 22 jaar, die zich na de gevechten rondom Dubbeldam in Dordrecht aansloot bij de stuksbediening van de 7-Veld van Wachtmeester Oosten, vaak ook aangeduid als Otto, Kruithof van het Korps Rijdende Artillerie, om precies te zijn 4 KRA. Van den Akker is tijdens de gevechten van de 7-Veld tegen Duitse Panzers op 13 mei omgekomen.
· En tenslotte dienstpichtig soldaat Lambert Pennings, 22 jaar, die is gevallen op 10 mei tijdens een actie waarbij hij en enkele anderen van zijn groep met de bajonet geplaatst op het geweer een Duits mitrailleursnest hebben geprobeerd uit te schakelen.
Wij gedenken hen in ere.
(Neemt u alstublieft weer plaats)
Na de Tweede Wereldoorlog, in 1946, is postuum aan kapitein Dethmers en soldaat van Elten de dapperheidsonderscheiding ‘Bronzen Kruis’ verleend. Ook aan de zojuist genoemde kapitein Barkmeijer, die een schotwond had aan zijn rechterbeen, en luitenant Robbé Groskamp, met verwondingen aan linkerschouder en dijbeen, is in 1946 het ‘Bronzen Kruis’ verleend. Wachtmeester Kruithof van de Rijdende Artillerie raakte ernstig gewond in Dordrecht. Op de Legerplaats bij Oldebroek draagt de Onderofficierskantine van het Artillerie Schietkamp Kruithof’s naam.
Geachte nabestaanden, veteranen en overige aanwezigen, herdenken is erg belangrijk. Het wil zeggen dat je nog eens stilstaat bij en overdenkt wat er is gebeurd. Maar herdenken is niet alleen een gedachte, het betekent ook het her-voelen en her-beleven van de situatie zoals die was. Voor degenen die actief betrokken waren bij de situatie, in ons geval bij de gevechten in mei 1940 hier in Dubbeldam, en voor de nabestaanden van de gesneuvelden kan de herbeleving niet alleen herinneringen oproepen, maar ook diepe gevoelens van woede, rouw en verdriet. Onlangs gaven de dochters van reserve 1e luitenant Zeeger Willem Houttuijn-Bloemendaal, verbindingsofficier bij III 14 RA, aan dat hun vader tot aan zijn dood in 1980 boos en gefrustreerd is gebleven over het echec van zowel III 14 RA als het gehele Nederlandse leger in de meidagen van 1940.
Voor buitenstaanders die meedoen aan een herdenking is het vaak lastig om zich te verplaatsen in de situatie van destijds, men was er immers niet actief bij betrokken. We moeten dankbaar zijn voor hun interesse en met goede verhalen kan ook bij hen een juist beeld van de situatie ontstaan. Dit kan vervolgens bij hen gevoelens van respect of andere gevoelens oproepen. We moeten daarom deze verhalen blijven vertellen; tot in lengte van jaren, zodat zij, die het hoogste offer brachten, niet worden vergeten.
Herdenken is pas betekenisvol als je óók het heden erbij betrekt. Probeer daarbij parallellen te trekken tussen het heden en verleden teneinde te leren van wat er vroeger, in ons geval de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, niet juist is verlopen. Het is daarom goed vandaag, op 10 mei, ook bréder te kijken en stil te staan bij de roerige tijden waarin we nu leven. Momenteel is er geopolitiek gezien veel competitie tussen grote landen, en speelt grof geweld nog steeds een voorname rol op het wereldtoneel. En dat kan Nederland ook weer raken.
De Geneva Academy, een gerenommeerd instituut dat zich bezighoudt met de bestudering van conflicten en het internationaal humanitair recht, geeft aan dat er een sterke toename is van het aantal gewapende conflicten in de wereld. Zo’n twintig jaar geleden speelden er rond de vijftig van die conflicten, momenteel zijn dat er meer dan 100 …
Veel aandacht gaat tegenwoordig uit naar het conflict in het Midden-Oosten. Deze week was er ook grote belangstelling voor de ruzie tussen de buurlanden Pakistan en India, die sinds 1947 telkens weer oprispt. Toch is het opvallend hoe weinig aandacht die andere conflicten in de westerse, ook Nederlandse, media krijgen. Een uitzondering hierop is de Oekraïne-oorlog. Toegegeven, nu is Rusland ook een reële bedreiging voor het NAVO-bondgenootschap, waarvan Nederland ook deel uitmaakt.
Die Oekraïne-oorlog begon op 24 februari 2022 met een gewelddadige aanval van Rusland op het onafhankelijke Oekraïne. Eerder had Rusland, in 2014, het Oekraïense schiereiland De Krim al weten te annexeren, maar dat was gebeurd zonder een schot te lossen. Inmiddels duurt de huidige, bloedige oorlog in Oekraïne al 1170 dagen.
Aan het front in Oekraïne wordt nog steeds zeer verbeten gevochten, met honderden slachtoffers per dag aan beide zijden. Toch zien we de laatste maanden weinig verschuivingen van de frontlijn. Geopolitiek gezien verloopt het conflict erg chaotisch. Er is nu een ‘Coalitie van Bereidwilligen’, bestaande uit 31 westerse landen, waaronder ook Nederland, die Oekraïne nog steeds steunen. Zij willen mogelijke een zogeheten ‘Reassurance Force’ in Oekraïne stationeren, zodra er een ‘vredes’-bijeenkomst is tussen de strijdende partijen, maar de Russische autoriteiten zijn tegen een dergelijke strijdmacht. Zij willen geen NAVO-troepen zo dichtbij, op Oekraïens grondgebied. Daardoor lijkt er een soort patstelling te zijn ontstaan in de internationale onderhandelingen.
Regionaal gezien, proberen Oekraïne en Rusland de laatste weken onderling tijdelijke en plaatselijke bestanden af te spreken, maar het is vaak onduidelijk wanneer deze bestanden van kracht zijn – ook bij de betrokken partijen. Bovendien worden deze bestanden tijdens de eerste dagen - nadat ze zijn ingegaan - alweer geschonden. Kortom, ook hier zien we een heel wanordelijk verloop.
Eveneens is niet meer duidelijk waar de Verenigde Staten nu staan in dit conflict. Tijdens de eerste drie jaren van de oorlog waren ze nog de grote steun-en-toeverlaat van Oekraïne. Tegenwoordig beschouwen ze zich als ‘neutrale bemiddellaar’, maar hoelang weten ze die rol nog vast te houden? Alleen de huidige Amerikaanse president kent het antwoord op deze vraag.
Vorige week zaterdag bereikte ons het bericht dat de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergei Lavrov, de onafhankelijkheid van de Baltische staat Litouwen betwist. Dit doet denken aan de zomer van 2021 toen President Poetin aangaf dat Oekraïne in zijn ogen geen onafhankelijk land was, maar een deel van het grotere Russische Rijk, met alle gevolgen van dien.
Wat de uitlating van Minister Lavrov extra zorgelijk maakt is dat President Poetin de afgelopen jaren er al verschillende malen op heeft gehint dat Rusland graag via Litouwen en het noorden van Polen, een gebied bij de militairen bekend als de Suwalki Corridor, een aansluiting wil met de Russische exclave Kaliningrad, vroeger ook Königsberg geheten, gelegen aan de Baltische Zee.
Terug naar het hier-en-nu in Dubbeldam. We koesteren vrijheid, hier in Nederland. Die soepele manier van leven en omgaan met elkaar is ons erg dierbaar. Maar vrijheid is kwetsbaar, en daarom moeten we die vrijheid goed beschermen. Vrijheid komt alleen volledig tot z’n recht in een veilige omgeving. Gelukkig zien steeds meer Nederlanders, waaronder veel jonge mensen – en dat is hoopgevend -, in dat we onze samenleving, onze waarden en normen en onze vrijheid goed moeten verdedigen.
Defensie mag de komende jaren weer flink uitbreiden, niet om klakkeloos oorlog te voeren, maar om af te schrikken en vooral de vrede te bewaren die nodig is voor onze vrijheid. En in het kader van deze uitbreiding: op 1 juli a.s. wordt de 11e Afdeling Rijdende Artillerie heropgericht. Niet alleen Defensie, maar ook andere ministeries, lokale overheden, het maatschappelijke middenveld en het bedrijfsleven gaan steeds meer bijdragen aan de weerbaarheid van Nederland.
Echter, alleen vertrouwen op instituties is niet voldoende, ook u dient na te denken over uw eigen bescherming. We weten namelijk uit conflictstudies dat landen en samenlevingen die passende maatregelen nemen om hun eigen veiligheid te beschermen, minder interessant zijn voor landen en organisaties die het voorzien hebben op andermans democratie en vrijheid.
Ten slotte, laten we onze veiligheid de juiste prioriteit geven, want jarenlang interesseerde die veiligheid van Nederland ons maar bar weinig. Ach, we namen het voor lief. En laten we ook leren van de Nederlandse laissez faire houding tijdens de eerste decennia van de vorige eeuw. De bewapening van het Nederlandse leger aan het begin van de Tweede Wereldoorlog was ver onder de maat. Na 5 dagen moest het Nederlandse leger de strijd staken, hoewel het, zoals door mij eerder geschetst, niet aan vechtlust ontbrak.
Nee, het is in ons aller belang om in die veiligheid te blijven investeren, dat zijn we verplicht tegenover de 6 genoemde gevallenen hier, opdat we ook de komende jaren, in vrede en vrijheid kunnen blijven leven!
Fotograaf: Wim van de Pol.
