Zuster Hildegard Koetsveld na 35 jaar terug voor groene lezing in Dordt waar zij stopte als dominee
DORDRECHT - Voor het eerst na 35 jaar zal de eens gereformeerde dominee van Ontmoetingskerk in Sterrenburg 3 als RK-kloosterzuster Hildegard Koetsveld in Dordrecht zijn. Ze geeft een openbare, groene lezing in de geest van de Griekse theoloog Ioannis Zizioulas.
Dat heeft alles te maken van een landelijke presentatie (22 mei) van een boek van Zizioulas. Dat is door Zuster Hildegard uit het Grieks in het Nederlands vertaald.
,,Centraal staat op dinsdag 27 mei in de Gedachteniskapel Titus Brandsma de theologie van Ioannis Zizoulas. Zijn denken staat centraal", zo benadrukt pastor Franck Baggen. Hij opent de lezing.
De Griekse theoloog onderhield goede contacten met de gistermorgen overleden paus Franciscus. De kerkvader citeerde hem vaak. Zo schreef Ioannis mee aan een milieu-encycliek.
De inspiratie uit de publicaties van Zizioulas hielp haar, zo schreef zuster Hildegard eens, op de weg echt jezelf te worden in gemeenschap met God". Toen zij inging op de roeping van het kloosterleven betekende dat voor haar afscheid nemen van de oude manier van mens zijn.
Ds. Christine Koetsveld maakte op zondag 22 april 1990 - vandaag 35 jaar geleden - in haar kerk bekend een andere levensweg in te slaan. Dat was toen zeven dagen na pasen.
Bijzonder
Leny W. van der Kooij - Vigelius - ouderling in die tijd - heeft altijd contact met kloosterzuster Hildegard gehouden. ,,Het is al lang geleden dat zij vertrok uit de stad. Toch vind ik het heel bijzonder, dat zij nu voor het eerst in Dordrecht in het openbaar een lezing geeft".
27 mei
Dat gebeurt in de Gedachteniskapel Titus Brandsma op dinsdagavond 27 mei (20 uur).
Leny van der Kooij omschrijft Christine in haar Dordtse tijd als een geweldig predikant. ,,Mensen hielden van haar. Ik denk dat het klooster in Oosterhout waar zij al zo lang woont, haar de ruimte heeft gegeven te zoeken en te worden wie zij eigenlijk is. Zuster Hildegard was altijd al een denker".
De aankondiging in 1990 van haar besluit om een andere weg te kiezen overviel veel mensen in de kerkdienst.
ANP
In de ochtenddienst van zondag 22 april 1990 in de Ontmoetingskerk was de schok groot nadat de predikante vertelde over haar beslissing over te gaan naar de Rooms Katholieke Kerk. Leny herinnert zich dat er daarna een enorme stilte viel. .
De ingrijpende beslissing om als dominee en als vrouwelijke theologe te stoppen in de Gereformeerde kerk en om naar de RK-kerk te gaan, werd landelijk nieuws.
Het ANP berichtte: Drs. Christine Koetsveld was tot de conclusie gekomen dat ze in haar visie op kerk, ambt en sacramenten Rooms Katholiek (RK) was geworden.
* Zuster Hildegard Koetsveld (69) is benedictinesse van de Onze-Lieve-Vrouwe abdij te Oosterhout (NB). Foto heeft relatie tot landelijke presentatie van het door haar vertaalde boek van Ioannis Zizioulas op 22 mei in Utrecht.
* Drs. Christine Koetsveld 34 jaar bij haar vertrek uit Dordrecht. Foto uit het gereformeerd jaarboek 1989-1990
ACHT JAAR PREDIKANT
Drs. Christine Koersveld was acht jaar gereformeerd predikant toen zij 35 jaar geleden besloot een andere geloofsweg in te slaan. In 1982 was de theologe begonnen in de gemeente Een - Norg - Veenhuizen. Zij werd in 1988 geroepen door de Gereformeerde kerk in Dordrecht. Ze deed haar intrede 18 september 1988.
Als lid van de RK vanaf 1990 trad zij in - na een oriëntatie fase als pastor in Naaldwijk - bij de benedictinessen van de Onze-Lieve-Vrouwe Abdij te Oosterhout (NB).
De website van het klooster meldt: Wij leven een eenvoudig leven in de abdij van bidden en werken, in gemeenschap, gastvrij, in liefde en zorg voor elkaar, voor de wereld, voor de schepping.
De keuze voor daar te zijn was ingrijpend. Zuster Hildegard, zo vertelt Leny van der Kooij, kwam nooit meer in Dordrecht tot nu dinsdag 27 mei.
Pastor/diaken Franck Baggen van de parochie noemt de periode als predikant in Dordrecht en haar komst naar de Dordtse kapel in (pers) bericht. Het is onderdeel van het jaarprogramma geloofsverdieping.
* Diaken/pastor Franck Baggen van de Theresia Avila parochie,
Ioannis Zizioulas
Rode draad in de eerste lezing in Dordrecht van zuster Hildegard is het werk van prof. Ioannis Zizioulas (1931-2023). Hij is een vooraanstaand Grieks-orthodox theoloog, die wereldwijd een grote naam heeft.
Zuster Hildegard noemt Ioannis een man met brede en diepe kennis.
Ze wijst erop dat hij beschreef en doordacht hoe een mens in relatie is met de ander. Hildegard zegt in een vraaggesprek: ,,Het is tragisch ons zelf te leren kennen in oppositie met de ander in plaats van in relatie met de ander. We zijn opgesloten in het ik."
Wereld
Ook de wereld van nu komt aan de orde in het werk van Ioannis: De vertaling van Hildegard: ,,De verbreking van ‘de juiste relatie tussen mens en schepping’ noemde hij een ‘ecologische zonde’ en hij zag de ecologische crisis als een in wezen spiritueel probleem dat voortkomt uit het ‘najagen van individueel geluk en een hebzucht die sociale onrechtvaardigheid veroorzaakt’.
Zuster Hildegard heeft zijn werk bestudeerd en veel vertaald in het Nederlands. ,,Het denken van Ioannis Zizioulas is van grote waarde voor iedereen die spiritualiteit en zorg voor de schepping aan het hart liggen," zo wordt gemeld in een persbericht over het nieuwste boek in het Nederlands. Dat komt 22 mei uit.
* Boekpresentatie in Utrecht 22 mei: Zuster Hildegard Koetsveld osb, een kenner van Zizioulas' werk, heeft het boek in het Nederlands vertaald. Marianne Thieme (dierenpartij) schreef het voorwoord. Tijdens de boekpresentatie zal Hildegard Koetsveld de eerste exemplaren overhandigen aan Marianne Thieme, projectleider Groene Kerk Carla Dik-Faber en Jan Jorrit Hasselaar. Zij gaan ook met elkaar in gesprek. Verder zijn er inleidingen door prof. dr. Katja Tolstoj (VU Amsterdam) en Dominique Verbeke (aartspriester orthodoxe parochie Gent). Het muzikaal intermezzo wordt verzorgd door Peter Koetsveld (klarinet) en Krijn Koetsveld (orgel).
Bekendmaking in Ontmoetingskerk zeven dagen na pasen 1990 zondag 22 april 1990
Tijdens de historische kerkdienst in de Ontmoetingskerk in Sterrenburg 3 op zondag 22 april 1990 (35 jaar geleden) werd de kerkgangers duidelijk dat hun dominee Christine Koetsveld (34) een andere weg van geloven was ingeslagen. In de andere maanden hadden kerkgangers wel gemerkt, dat haar preken katholieker aan het worden waren.
Voor de gemeente, die ruim twee jaar daarvoor ds. Koetsveld had beroepen als opvolgster van drs. Jan van der Linden, werd de finale-mededeling als een schok ervaren.
Verrassing
Een aantal kerkgangers - die de geestelijke ontwikkeling van hun jonge dominee volgde in de preken - kwam de bekendmaking van haar persoonlijke beslissing niet geheel als een verrassing.
Het (gereformeerde) centrale kerkbestuur voor Dordrecht - voor toen circa vijfduizend gereformeerde in de stad - vond bij monde van voorzitter C.Sikkel haar stap van gereformeerde predikante naar de RK-kerk schokkend en niet te begrijpen. Sikkel liet de pers wel weten dat haar beslissing zou worden gerespecteerd.
Ds. Wind
Haar collega toen Haje Wind vindt anno 2025 het nog steeds jammer, dat zijn collega de overstap maakte naar het klooster. ,,Christine was een geweldige gereformeerde predikant, zeer gelovig en thuis in de mystiek. Ze liet zich in een klooster opsluiten, terwijl haar talenten veel ruimer waren."
Ds. Haje Wind (H.H.) zegt door ds. Koetsveld nog bevestigd te zijn als Dordtse predikant tijdens een bijzondere kerkdienst in de Grote Kerk oktober 1989 van Dordrecht. Wind kijkt daar met plezier op terug. Voor de ontspanning en de ontmoeting gingen de twee dominees die aan Sterrenburg waren verbonden rond 1989 en 1990 nog een periode badmintonnen.
Ouderling Stuut
Er klonken andere meningen in 1990. . Ouderling van de Ontmoetingskerk, Andre Stuut van de Gemmahof, kreeg in de pers de ruimte zijn visie te geven.
Hij vertelde dat haar prediking de laatste periode in de kerk aan de Slangenburg wel Roomser was geworden. Stuut kon daarmee leven en vond het een verrijking voor gereformeerd Dordrecht. ,,Het devotionele en meditatieve dat zij aan het traditionele gereformeerde toevoegde ervoer ik als winst."
Op dat moment in de kerkhistorie stond de gereformeerde Ontmoetingskerk aan de vooravond van ingrijpende veranderingen. Formeel bestuurlijk stond de kerk nog los van de Hervormde Morgensterkerk in Sterrenburg 1, maar het proces van Samen op weg gaan naar een protestantse kerk in Sterrenburg was aanstaande.
Ds. Wind was vooral aangetrokken om dat te begeleiden Daarnaast waren er nauwe banden met de Hervormde predikant in de wijk in de persoon van Sietze Lefeber van de Morgensterkerk..
Afscheid
In de afscheidsdienst in de Ontmoetingskerk ging ds. Jan van der Linden (1940-2018) voor. Dat was een bewuste keuze. Hij was eind 1987 beroepen door de (gereformeerde) Fonteinkerk in Amersfoort. Jan staat bekend bekend als een inspirerend zielzorger. Hij werd na zijn overlijden in eind 2018 nadrukkelijk omschreven als een predikant van hart en ziel.
Ds. Van der Linden overhandigde - in feite zijn opvolgster - Christine Koetsveld symbolisch een witte duif tijdens de kerkdienst. Het was een teken van vrede en een teken van een nieuw begin.
Leny van der Kooij herinnert zich dat afscheid in de kerk nog goed: ,,De schok van haar vertrek als predikante bleef wel groot. Toch werd vooral met liefde gereageerd. Onze dominee van toen heeft een warm afscheid gehad."
Bisschop
De bisschop van Rotterdam, Philippe Bär , liet in een vraaggesprek met journalist Herman Kersbergen van dagblad de Dordtenaar weten, dat hij de overgang van de predikante naar de RK-kerk bijzonder en ook moedig vond. Ze moest immers veel loslaten nu zij vrouwelijke theologe intrad in de RK-kerk.
Hij zorgde ervoor dat zij als pastor in Naaldwijk een overgangsperiode kreeg. Zo kon zij zich dieper oriënteren op haar wens in het klooster in te treden. De toenmalige bisschop van Rotterdam wees erop dat hij als man niet zoveel los behoefde te laten als theoloog toen hij van Hervormd in 1954 Rooms Katholiek werd. De positie van de man en vrouw in de RK-kerk is immers nog steeds niet gelijk.
Op de website van het klooster waar zuster Hildegard al bijna 35 jaar woont en leeft, staat over de weg naar intreden: Intreden en zuster worden. Hoe kom je erbij? Zo’n radicale keuze, die maak je niet in één keer! Het is het gaan van een weg: een eerste kennismaking, geraakt worden door de stilte en de ruimte, de mensen, de liturgie, en vooral Gods stem die lokt.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boek
In 1993 publiceerde zuster Hildegard een eerste boek over de kerkleer van kerkvader Augustinus (354-430). Ze vertelde daarin aan de hand van Augustinus was zij in de RK-kerk heeft gevonden. Zuster Hildegard beschouwt tevens het bestuderen en het doorleven van het werk van theoloog Ioannis ook als een persoonlijke zoektocht. Het was meer dan het vertalen naar het Nederlands.
Ze schrijft daarover zelf: ,,Lang heb ik geworsteld met de spanning tussen de zelfgave aan de gemeenschap en jezelf zijn. Die spanning, besefte ik, lag dieper dan alleen op het psychische of morele vlak. Ik hoopte, vanuit wat ik meende te begrijpen uit het Evangelie, dat het mogelijk zou zijn juist door zelfgave aan de kloostergemeenschap echt mijzelf te worden. Het ging en gaat me daarbij om het meest ultieme, om te mogen leven in gemeenschap met God. Toen het werk van de Grieks-orthodoxe theoloog Ioannis Zizioulas op mijn pad kwam, ontmoette ik iemand die mijn vragen besprak op dat fundamentele – ontologische – niveau waar ik zo naar verlangd had."
Klooster
Leden van de Ontmoetingskerk ontmoette zuster Hildegard ook in haar klooster in Oosterhout. De huidige predikant Dick Steenks ging in 2023 mee op een kloosterweekend van een elftal vrouwen. In het verslag over dat weekeinde staat:
,,Een van de zusters daar, zuster Hildegard (beter bekend als Christine Koetsveld, onze vroegere
wijkpredikant) vroeg ons bij het afscheid u allen haar hartelijke groeten over te brengen. Bij deze
dus. Wij hebben, ook met haar, boeiende gesprekken gehad."
Aankondiging van RK-parochie over lezing in de kapel: De theologie van Ioannis Zizioulas
Dinsdag 27 mei 2025 om 20.00 uur
Spreker: Hildegard Koetsveld, zuster-benedictines Ioannis Zizioulas is een vooraanstaand Grieks-orthodox theoloog, die aan verschillende Britse universiteiten heeft gedoceerd. Hij heeft zich binnen de theologie toegelegd op het radicaal anders-zijn van God.
Als God de 'geheel Andere' wordt genoemd, hoe kunnen we dan gemeenschap met Hem ervaren? Is er gemeenschap mogelijk waar er sprake is van het anders zijn van God, maar ook het anders zijn van je naaste? Het anders zijn van elke mens, het unieke van elke mens, kan alleen gestalte krijgen in gemeenschap.
Daarmee biedt Zizioulas een belangrijk tegengeluid in de sterk geïndividualiseerde samenleving, een individualisme die ook de kerkelijke gemeenschap binnensluipt.
Door juist de nadruk te leggen op het anders-zijn van God en mens, kunnen we bouwen aan een (geloofs)gemeenschap. Zuster Hildegard kennen velen uit Dordrecht nog als dominee Christine Koetsveld. Na haar opname in de Rooms-katholieke Kerk en haar intrede bij de benedictinessen van de Onze-Lieve-Vrouwe abdij te Oosterhout (NB) heeft zij zich toegelegd op de Nederlandse vertaling van het boek Gemeenschap en andersheid van Zizioulas (verschenen bij uitgeverij SkanDalon-Halewijn).
Persbericht Over de ontwikkeling van een ecologisch ethos
Op donderdagmiddag 22 mei 2025 vindt in Utrecht de boekpresentatie plaats van Priesters van de schepping. Dit boek is een pleidooi van Ioannis Zizioulas (1931-2023), Grieks-orthodox metropoliet en invloedrijke theoloog, voor 'een groene theologie van de eerbied’. Zizioulas initieerde milieuconferenties en adviseerde de paus adviseerde bij de milieu-encycliek Laudato Si’. Zijn denken is van grote waarde voor iedereen die spiritualiteit en zorg voor de schepping aan het hart liggen.
Zuster Hildegard Koetsveld osb, een kenner van Zizioulas' werk, heeft het boek in het Nederlands vertaald. Marianne Thieme schreef het voorwoord. Tijdens de boekpresentatie zal Hildegard Koetsveld de eerste exemplaren overhandigen aan Marianne Thieme, Carla Dik-Faber en Jan Jorrit Hasselaar. Zij gaan ook met elkaar in gesprek. Verder zijn er inleidingen door prof. dr. Katja Tolstoj (VU Amsterdam) en Dominique Verbeke (aartspriester orthodoxe parochie Gent). Het muzikaal intermezzo wordt verzorgd door Peter Koetsveld (klarinet) en Krijn Koetsveld (orgel).
Praktische gegevens:
Datum: 22 mei 2025, aanvang 14.00 uur (inloop 13.30 uur) tot 16 uur (afsluiting).
Locatie: Pieterskerk, Pieterskerkhof 5, 3512 JR Utrecht
Toegang: Gratis. Via internet is aanmelding aanbevolen.
De boekpresentatie is i.s.m. Tilburg University.
Bij overlijden van Zizioulas in 2023 schreef zuster Hildegard onder andere:
In onze westers theologische wereld heeft Zizioulas als Grieks-orthodox theoloog een nieuw type van theologiseren binnengebracht. Hij sprak en schreef vanuit een oorspronkelijke en dus creatieve visie, enerzijds diep geworteld in de kerkelijke traditie, vooral die van de kerkvaders, en anderzijds uitermate betrokken op de problemen van de huidige wereld. Zijn werkplek was niet alleen de stilte van de studeerkamer – die natuurlijk ook, want hoe zou hij anders fundamentele inzichten hebben kunnen laten rijpen en de worsteling hebben kunnen aangaan om ze te verwoorden.
Hij verbleef veelvuldig in conferentieoorden, zoals die van de Wereldraad van Kerken, waar hij jarenlang de woordvoerder was namens de orthodoxie. Ten dienste van het Oecumenische Patriarchaat van Constantinopel nam hij deel aan gesprekken met biologen, natuurkundigen en andere belanghebbenden over onder andere de milieucrisis. Voor hun inzichten, zoals bijvoorbeeld de evolutietheorie, was hij niet bang; integendeel, theologie en wetenschap hebben elkaar nodig als het om het heil en dus het leven van mens en wereld gaat, zij moeten elkaar bevragen en bevruchten, meende hij.
Altijd ging hij naar de kern, niet zelden kritisch en polemisch, want het gaat in de theologie niet om welzijn of troost. Theologiseren is feitelijk een zaak op leven en dood, aldus zuster Hildegard.
