Terugblik op indringende film ‘I’m Still Here’, gezien in filmtheater De Witt
DORDRECHT - Rio de Janeiro, januari 1971. Zoals zo veel Zuid-Amerikaanse landen in de jaren zestig en zeventig ging Brazilië gebukt onder een extreem gewelddadige militaire dictatuur. Net als in Uruguay, Argentinië en enkele jaren later Chili werden tegenstanders van het regime opgepakt om vervolgens te verdwijnen. Één van hen was Ruben Paiva, oud-congreslid en architect. Zijn vrouw Eunice blijft met hun vijf kinderen in verbijstering achter. Ook Eunice wordt opgepakt maar keert na enkele weken weer terug naar huis.
De indringende film I’m Still Here van Walter Sarres gaat over de psychologische marteling die achterblijvers als Eunice en haar kinderen ondergaan. De film gaat over de pijn, het verdriet en de kracht van Eunice, gespeeld door Fernanda Torres om door te gaan met het leven en tegelijkertijd op zoek te gaan naar de verdwenen naasten.
I’m Still Here won enkele weken geleden terecht de Oscar voor beste Buitenlandse speelfilm. Torres was genomineerd voor beste vrouwelijke hoofdrol, die ze, geheel ten onterechte, niet heeft gekregen.
Het leek zo’n zorgeloos leventje. De familie Paiva woonde aan het strand van Rio de Janeiro. De kinderen speelden volleybal en vrienden kwamen regelmatig een hartige soufflé eten, de specialiteit van het huis. Enkele jaren daarvoor was het congres ontbonden. Ruben Paiva (Selton Mello) was één van de congresleden.
Het lukte de familie om een nieuwe balans te vinden tussen het oppakken van een nieuw bestaan en de ‘zachte’ weerstand tegen de dictatuur. Tot 21 januari 1971, de dag waarop Ruben Pavia werd opgepakt en voorgoed verdween.
Eunice pakt de draad op ondanks de pijn en ondraaglijke angst en onzekerheid.
Als de film een sprongetje heeft gemaakt in de tijd, het is dan 1996, krijgt Eunice eindelijk dank zij haar volhardende zoeken een officiële, ogenschijnlijk bevrijdende bevestiging van het lot van haar man: een overlijdensacte. De tweede sprong brengt ons naar 2014. De familie is inmiddels gegroeid en Eunice is een demente oude dame geworden. Overigens niet meer gespeeld door Fernanda Torres maar door Fernanda Montenegro, die in een vroegere film van Sarres, ‘Central do Brasil’ (1998) een hoofdrol speelde. Een eerbetoon.
Memoires van zoon Marcelo
Filmmaker Walter Salles was leeftijdgenoot en vriend van de kinderen van de familie toen Ruben Paiva van de aardbodem verdween. De autoriteiten hebben jarenlang gezwegen over het lot van hem en zo veel andere slachtoffers. Dankzij de memoires van zoon Marcelo Paiva, verschenen in 2015, keerden de herinneringen bij Salles terug. Hij besloot een film te maken over het leed dat de familie onderging. Een leed dat staat voor zoveel andere gebeurtenissen in het Zuid-Amerika van die tijd.
Overigens, kort na zijn besluit om deze film te maken moest hij zijn plannen uitstellen. De populistische praatjesmaker Jair Bolsonaro kwam in 2018 aan de macht. De verwachting was dat onder dit bewind het werken aan dit filmproject hem erg lastig zo niet onmogelijk zou worden gemaakt.
Die angst is terecht. Het extreemrechtse populisme heeft in Brazilië diepe en sterke wortels. Kort voor de val van de dictatuur in Brazilië in 1979 werd nog een amnestiewet aangenomen waarin werd vastgelegd dat daders van politieke misdaden niet konden worden vervolgd. Vele jaren later werd uiteindelijk een waarheidscommissie ingesteld die zich kon buigen over het lot van de vele verdwenen en vermoorde slachtoffers. Het bleef een lastig traject, zeker toen Bolosonario de Braziliaanse politiek ging domineren.
Bolsonario beschuldigde slachtoffers als Ruben Paiva er van dat zij in dienst stonden van communistische terroristen. Onlangs nog reageerde de oud-president op de film. Hij had het nog niet gezien, zijn aanhangers en naaste medewerkers wel. Zij verklaarden dat Pavia was gestorven in een oorlog waar aan beide kanten slachtoffers vielen.
Het maakt maar weer eens duidelijk dat films als I’m Still Here zo noodzakelijk zijn om ons te wijzen op de gevaren die nog steeds op de loer liggen.
Gezien in Filmtheater De Witt:I’m Still Here’
Regie:Walter Salles
Hoofdrollen:Fernanda Torres, Selton Mello
Voor speeltijden, zie de website van filmtheater De Witt
