Gezien in het Dordrechts Museum, de tentoonstelling ‘Schilderachtig Dordrecht’. Hoe word je verliefd op een stad?
DORDRECHT - Alsof je door onze mooie stad loopt of met een bootje de Oude Maas opvaart. Vanuit alle hoeken wordt de stad bekeken en geportretteerd. En dat al eeuwenlang. Van Aelbert Cuyp en Jan van Goyen in de Zeventiende eeuw tot Kees van Dongen, Lucebert en ereburger Otto Dicke in de Twintigste eeuw.
“Dordrecht must be approached by water, because then one sees her as she was seen so often, and painted so often, by her great son Albert Cuyp, and by countless artists since”. Aldus Edward Verral Lucas, Engelse Schrijver in 1905. Als verliefde zoon van de stad kan ik daar alleen maar mee instemmen natuurlijk. Naarmate ik langer door de zalen van het Dordrechts Museum rondslenter, op zoek naar weer een inkijkje vanuit een nieuwe hoek, word ik meer verliefd op die stad. Ondanks het verdwijnen van sommige pareltjes blijft de ketting stralen.
Dordrecht, een bedrijvige stad aan de rivier, met een majestueuze Grote Kerk die zich spiegelt in het water van grote rivieren, met prachtige inkijkjes als je er rondloopt.
De tentoonstelling ‘Schilderachtig Dordrecht’ toont ons de stad in ongeveer 75 portretten. Directe aanleiding voor de tentoonstelling was de recente aankoop en langdurige bruikleen van enkele nieuwe aanwinsten. Daarnaast verscheen dit jaar het boek ‘De schilders van Dordrecht’, een boek met ruim 200 portretten van de stad.
Tina Blau
Een wel heel bijzondere aanwinst is het schilderij ‘Aan de Noordendyk (Molen De Nagtegaal)’ van de Oostenrijkse kunstenares Tina Blau (1845 – 1916). Tina Blau was van haar generatie de enige Joodse vrouw die als volwaardig professioneel kunstenares werd erkend. En zo terecht. Het schilderij werd vorig jaar aangekocht door de Broere Charitable Foundation en direct in langdurige bruikleen gegeven aan het Dordrechts Museum. Deze stichting is in 1980 opgericht door de gebroeders Broere, bekende Dordtse ondernemers.
Tina Blau behoorde tot het Oostenrijkse Stimmungsimpressionismus (atmosferisch impressionisme). Ze schilderde veel buiten en maakte onder meer dit prachtige ‘portret’ van een Dordtse houtzaagmolen. De molen werd in 1965 gesloopt. Op dezelfde plek staat nu de Nagtegaalflat aan de Nagtegaalplaats. Er is veel verdwenen, maar gelukkig staat er nog steeds veel overeind…
Icoon van de stad
De Grote Kerk is het symbool van Dordrecht. Ik woon er nu zo ongeveer onder. Enkele jaren geleden had ik mijn bed nog staan onder de Oldenhove, de scheve toren van Leeuwarden. Nu dan de toren van de Grote Kerk. Die overigens ook niet helemaal recht staat… De huidige toren is 65 meter hoog. Het oorspronkelijke plan was dat de toren 108 meter zou worden. Vanwege de drassige bodem begon te toren al weg te zakken en werd besloten om niet verder te bouwen. Het leverde de markante hoekige toren op, bepalend beeld van de stad. Een toren die overigens nog steeds scheef staat. Het leverde ook tientallen portretten op vanuit alle hoeken en standen. Opvallend is natuurlijk de bijzondere ligging, zo vlak bij de rivier. De bedrijvigheid op het water, de spiegeling van de kerk. Op veel schilderijen staat de kerk prominent op de voorgrond, alsof het een portret betreft. Op veel andere schilderijen herkennen we de kerk op de achtergrond, alsof het een markeringspunt is in het landschap. En dan komen we automatisch terecht bij Aelbert Cuyp.
Schilders te Dordrecht
Ik durf het bijna niet te bekennen, maar ik doe het toch maar: mijn eerste – bewuste - kennismaking met de schilder Aelbert Cuyp dateert alweer van ongeveer 50 jaar geleden. In de herfst van 1977 werd de uitbreiding en vernieuwing van het Dordrechts Museum afgerond. In hetzelfde jaar werden de Kil- en de Drechttunnel in gebruik genomen. Alleszins reden voor een feestje met als hoogtepunt: de eerste grote Cuyp-expositie in Nederland. Aelbert Cuyp is van de Dordtse familie wel de meest roemrijke telg. Na mijn bezoek aan de tentoonstelling zocht ik in mijn boekenkast naar aanvullend materiaal ten behoeve van deze terugblik. En ja, de bijbehorende tentoonstellingscatalogus uit 1977 riep me voor een hernieuwde kennismaking. En dan lees ik in het voorwoord van de toenmalige directeur van het Dordrechts Museum: “Ondertussen had de uittocht van Cuijps meesterwerkenn ingezet, een uittocht die zijn voltooiing kreeg in de tijd dat de internationale roem van een andere Dordtse kunstenaar zich snel begon te verbreiden: Ary Scheffer, ‘de schilder der zielen’. Voor hem schiep men in Dordrecht een plein en een standbeeld, terwijl voor Aelbert Cuyp slechts een straat werd gevonden. Zijn graf is een bijkans anonieme steen in de Augustijnenkerk gebleven”. De ‘couponbon voor een kleurenreproductie’ die ik in de catalogus aantrof zal zijn geldigheidstermijn helaas hebben overschreden.
‘Schilderachtig Dordrecht’ is wat mij betreft een hernieuwd eerbetoon aan de grootste kunstenaar die de stad heeft voortgebracht.
Samengestelde composities
De tentoonstelling legt ook iets bijzonders bloot van hoe kunstenaars vaak te werk gaan. Kunstenaars willen in eerste instantie een mooi kunstwerk maken. Een exacte weergave van de werkelijkheid is daarbij niet het uitgangspunt. Vaak werden verschillende stukjes stadsgezicht omwille van de compositie in één schilderij ondergebracht. Een fraai voorbeeld hiervan is een schilderij van Elias Pieter van Bommel uit 1883 ‘Het Poortje van het Oude mannenhuis naast de huizen van Samsom en 't Cruys bij de Grote Kerk van Dordrecht’. Het poortje staat in de Vriesestraat en de genoemde huizen waren al jaren geleden afgebroken. Het blijft een prachtig schilderij.
De beroemde beeldhouwer Auguste Rodin bezocht in 1899 Dordrecht en schreef: “Vanochtend heb ik de 17deeeuw nog niet verlaten, het is hier alles nog hetzelfde, het is Cuyp, Van Goyen, Salomon van Ruysdael, alles hetzelfde als toen, wat is dit mooi, wat moeten de mensen in Holland gelukkig zijn”.
Was je nog niet verliefd op Dordrecht, ga naar het Dordrechts Museum, loop door de zalen met al die portretten en je bent een koele kikker als je het dan nog niet geworden bent!
Gezien in het Dordrechts Museum:
De Tentoonstelling ‘Schilderachtig Dordrecht’
Van 16 februari 2025 tot en met 1 juni 2025.
Onlangs verschenen: ‘De Schilders van Dordrecht’, uitgave van WBooks.
Een aantal kunstwerken is ook terug te vinden op de website schilderachtigdordrecht.nl.
Met daaraan toegevoegd een plattegrond van Dordrecht met markering van het werk.
