Drukbezochte verdiepingsavond over Perzische dichter en denker Rumi in Gedachteniskapel Titus Brandsma
DORDRECHT - Op dinsdag 18 februari organiseerde de Heilige Theresia van Ávila Parochie in de Gedachteniskapel Titus Brandsma een verdiepingsavond over de grote Perzische mysticus en dichter Djalal Al-Din Rumi, kortweg Rumi. Inleider van de avond was Alaeddine Touhami.
Alaeddine Touhami is moslim en directeur en initiatiefnemer van Het Huis van Vrede en De School van Vrede, gevestigd in Almere. Alaeddine Touhami maakt zich sterk voor de interreligieuze dialoog en de dialoog over vrede en verdraagzaamheid tussen religies. Hij is een kenner van het soefisme en de poëzie en mystiek van Rumi.
Wie ben ik dat ik het zomaar aandurf om iets toe te voegen aan wat er al is gezegd en geschreven over Rumi, de dichter met een diep godsbesef die schreef over liefde, vrijheid en vrede? Mijn eigen zoektocht naar de vrede in mezelf heeft het laatste jaar een stevige knauw gekregen. Internet, krant en televisie worden gedomineerd door een boodschap die leidt tot haat en oorlogen, tot verdeeldheid in plaats van eenheid. Steeds meer krijg ik het gevoel dat angst en haat liefde en gemeenschapszin overwoekert. Ik merk het ook aan mijn eigen reactie op de leiders die hiervoor verantwoordelijk zijn en op de mensen die hierin volledig meegaan. Ik ben boos en vrees dat het met leiders als Trump, Poetin, Wilders en Netanyahu helemaal de verkeerde kant op gaat.
Jaren geleden genoot ik van een georganiseerde busreis door Turkije. De vakantie bracht me in Konya, stad van de dansende Derwisjen. Deze Soefi-broederschap werd in de dertiende eeuw gesticht door Djalal Al-Din Rumi. ’s Avonds bezochten we een speciaal voor toeristen verzorgde bijeenkomst van monniken die zich in een diepe trance dansten. Ik herinner me nog goed hoe ongemakkelijk ik me voelde. Het was duidelijk zichtbaar: er gebeurde met de dansers iets bijzonders. Tegelijk werd het als een toeristische attractie gepresenteerd.
Het verhaal gaat dat Rumi na de ontmoeting met zijn leermeester Shams Tabrizi de bazaar van Konya bezocht, de slaande geluiden hoorde van kooplieden en werklui op schalen en begon te dansen, hij draaide voortdurend om zijn as. De rondedans ‘Sema’ van de Derwish was geboren.
Mijn reis door Turkije ging verder, onder meer naar Cappadocië met als topattractie een luchtballonvaart. De kennismaking met het Soefisme in Konya had me danig in de war gebracht. Het leidde ertoe dat ik in Cappadocië niet in een luchtballon stapte, maar een wandeling maakte om eens na te denken wat er gebeurd was op die avond Konya, zo vlak bij het mausoleum van één van de grootste spirituele leiders en denkers uit de geschiedenis…
Ongeveer in diezelfde periode zag ik op televisie een aangrijpend interview met Johan Witteveen, voormalig Minister van Financiën en topman van de IMF. Witteveen mediteerde elke dag, en dat al meer dan 80 jaar. Hij was één van de drijvende krachten achter de Soefiebeweging in Nederland. Oudpremier Lubbers heeft ooit over Witteveen gezegd:“Hij leeft zoveel beter dan ik leef. Als ik wat meer als Witteveen had geleefd, was ik gelukkiger geweest in mijn leven”.
Titus Brandsma en de Karmelieten
Jaren eerder. Misschien is het zaadje toch wat eerder geplaatst. Als goed katholiek jongetje uit een groot gezin bezocht ik de katholieke scholen. Eerst de Maria School, bij de Munt, daarna Het Titus Brandsma College, toen nog gevestigd in het Oranjepark. Pater Janssen was er de strenge maar rechtvaardige directeur. Titus Brandsma was voor ons een heilige man, weliswaar ver weg, maar toch ook weer in onze nabijheid. Het beeld van Titus Brandsma dat prominent in de Gedachteniskapel staat heeft volgens mij altijd in de hal van de school gestaan. In het Nonnenklooster op de Voorstraat mocht ik misdienaar zijn. Daar ben ik nog steeds trots op. Bij Pater Paus in de Wijnstraat konden we op zaterdagmiddag terecht om te knutselen en te leren hoe een goed mens te worden.
Jaren later.
Mijn boekenkast komt steeds voller te staan met poëzie, fictie, non-fictie, filosofie. Ook met boeken over het Soefisme en poëzie en teksten van Rumi. Steeds dacht ik weer: Rumi boeit me mateloos, maar wat doe ik hier nu mee? Goede gelegenheid om mijn zoektocht voort te zetten in de Gedachteniskapel Titus Brandsma. Toepasselijke locatie ook om het met enig gevoel van understatement te formuleren…
De avond ging natuurlijk over Rumi, zijn leven en zijn betekenis. Terecht maakte Touhami de verbinding naar andere, ook Westerse mystici, zoals Theresia van Ávila, niet voor niets naamgeefster van de Rooms Katholieke Parochie in onze Drechtsteden.
Dialoog
Terug naar dinsdagavond 18 februari. De kapel stroomde vol voor Rumi, zoals gezegd groot Perzische religieuze denker en dichter uit de Dertiende Eeuw (Balch, 1207 – Konya 1273).
Rumi werd geboren in Balch, nu een stad in Afghanistan. Djenghis Kahn veroverde en vernietigde met zijn Mongoolse leger vanuit het Oosten de ene stad na de andere. De geschiedenisboeken hebben het over meer dan 40 miljoen slachtoffers die waren gevallen onder het schrikbewind van Djenghis Kahn en diens opvolgers.
Rumi vluchtte met zijn vader naar het Westen. Na veel omzwervingen kwam hij uiteindelijk terecht in Konya, midden in het hedendaagse Turkije waar hij zich definitief vestigde. Als jongeman maakt hij al diepe indruk met zijn prachtige teksten en diepe wijsheden. Alaeddine Touhami maakte aan het begin van de avond duidelijk dat om het belang van Rumi en zijn teksten en gedichten goed in te kunnen schatten het nodig is om eerst Rumi als denker en mysticus beter te leren kennen. Rumi was, in tegenstelling met wat vaak wordt beweerd, een diepreligieus mens, een religieus mens ook die open stond voor alle religies in de wereld. Daarom staat hij ook symbool voor de dialoog en verdraagzaamheid. De dialoog die mensen verbindt en de dialoog die plaatsvindt vanuit respect, liefde en verbinding. Dat kun je terugzien bij zijn overlijden, een groot gebeuren, waarbij Joden, Christenen en Moslims hem eerden als hun ‘zoon’.
Zijn belangrijkste werk‘ Masvani’ wordt in Moslimkringen ook wel de ‘Kleine of Perzische Koran’ genoemd…
Gekaapt door het Westerse ‘ego’
Rumi is meer dan een spirituele denker en dichter die ervoor pleit de liefde en het heil uitsluitend in jezelf te zoeken. Zijn interpretatie van zelfliefde houdt in dat je het eigen ego opgeeft, het Hogere zit in jezelf en daar moet je de liefde zoeken. Dan verdwijnen ook gevoelens van haat en angst, van onverschilligheid en wantrouwen. Het goddelijke zit weliswaar in je maar je moet jezelf niet tot godheid promoveren. In onze door bezit en hebzucht zo gedomineerde wereld zien we dat Rumi grootschalig gekaapt wordt door diegenen die wel zijn verinnerlijking adopteren, maar ogenschijnlijk de Godgedachte die erachter zit achterwege laten, inclusief de openstelling van hart en ziel. Een paar voorbeelden: één van de kinderen van Beyoncé is vernoemd naar Rumi.Brad Pitt heeft een gedicht van Rumi op zijn arm getatoeëerd: “There exists a field, beyond all notions of right and wrong. I will meet you there.” Chris Martin, zanger van de band Coldplay vond steun in het werk Rumi in de periode van zijn scheiding.
De mystieke boodschap van Rumi, Theresia van Ávila en Titus Brandsma gaat verder dan de zoektocht in jezelf. Ergens las ik dat mystiek kan worden omschreven als een poging om één te worden met God, of het Goddelijke, door volkomen overgave.
Je moet eerst in contact komen met je eigen geest
zodat de lantaarn van het bestaan
in jou gaat branden.
Dan pas hoor je de symfonie
van de stemmen.
En de steen die
voor je voeten ligt
In een ander gedicht omschrijft Rumi de stap voorbij het einde:
Maar daar is het toch nog het einde niet.
Ik zet nog een stap verder,
naar achter die onsterfelijkheid.
Daar gebeurt iets anders,
maar ik weet nog niet wat.
Als zelfs Rumi het nog niet weet, dan mag ik mezelf mijn onzekerheid en onwetendheid wel wat vergeven.
Shams Tabrizi
In zijn leven heeft Rumi veel zielsverwanten gekend. Hij trouwde en kreeg kinderen. Nadat hij voor de tweede keer was getrouwd, ontmoette hij op de bazaar van Konya een oudere man Shams Tabrizi, een ontmoeting die het leven van hem, zijn naasten en zijn volgers volledig omverblies. De liefde die Rumi voor Shams voelde, vormde het fundament voor een zoektocht naar een Goddelijke en kosmische liefde. Nadat Shams weer uit beeld verdween heeft Rumi honderden gedichten geschreven over zijn verloren liefde, gedichten waar Shams bij naam wordt genoemd.
Na zijn uiteindelijke terugkeer trouwde Shams met Rumi’s jonge stiefdochter Kimia, op dat moment ongeveer vijftien jaar oud. Dat leidde tot grote onrust. Er bestaan verschillende verhalen over hoe dit verder afliep. In ieder geval overleed Kimia niet lang na het huwelijk onder verdachte omstandigheden. Bij één versie wordt Shams kort hierna vermoord, waarbij Rumi’s jongste zoon een belangrijke rol speelt. In een andere versie is Shams gevlucht om nooit meer terug te komen…
Verdraagzaamheid en vereniging
Wat de avond in de Gedachteniskapel Titus Brandsma met tachtig mensen voor mijzelf heeft opgeleverd: mijn overtuiging dat ik moet blijven zoeken. Juist in een tijd waar leiders de overslaande brand van verdeeldheid, haat en oorlog versterken moet je jezelf blijven oproepen om verdraagzaam te blijven en om naar mensen te luisteren die anders denken. Op mijn vraag aan Alaeddine Touhami hoe om te gaan met je eigen ongemak jegens haatzaaiers als Trump, Netanyahu, Wilders, Poetin en Hamasleiders zocht hij het in de liefde die je in je zelf moet dragen. Je kunt mensen veroordelen op hun daden maar je hoeft ze niet te haten. Makkelijk gezegd, misschien ook lastig gedaan. Ik blijf proberen… En dan zoek ik steun bij misschien wel het meest bekende gedicht van Rumi:
Laat ze binnenkomen
De mens is een herberg
elke dag komt er
een nieuwe gast langs.
Gasten die vreugde met zich meebrengen,
ook depressie,
schaamte,
donkere gedachten,
en vuil.
Er komt een onverwachte gast
om de hoek kijken:
jezelf.
Verwelkom ze!
Allemaal!
En probeer ze bezig te houden.
Zelfs als ze geweld gebruiken.
Zelfs als ze je met een stapel verdriet opzadelen.
Zelfs als ze alles op de kop zetten.
En de banken en de tafels,
allemaal willen weghalen uit je herberg.
Verwelkom ze!
En behandel ze allemaal bewust als een eregast.
Weet!
Die gasten brengen je terug naar de bodem van je essentie.
Ze willen je doen herstarten.
Verwelkom ze dan!
Met een glimlach.
Laat ze binnenkomen
en toon geduld
Weet! Ze zijn gidsen van geluk.
En ze komen van ver.
In het verlengde van het bezoek aan de Rumi-avond trek ik nu weer verder. Mijn volgende bestemming: de roman van Elif Shafak: ‘Liefde kent veertig regels’, mede gebaseerd op de levens van Rumi en Shams Tabrizi.
(De dichtregels die ik hier citeer komen uit het boek ‘Wat je zoekt zoekt jou’ van Kader Abdolah. Het boek omvat een levensbeschrijving in de vorm van een novelle, de vertaling van een aantal gedichten en een verzameling van teksten van Rumi)
Bezocht op 18 februari 2025:
Verdiepingsavond over Rumi
Inleider:Alaeddine Touhami
Locatie: Gedachteniskapel Titus Brandsma
