Dordrecht herdenkt 80 jarige bevrijding van Ausschwitz in Stadhuis
DORDRECHT - Op 27 januari 1945 bereikte het Russische Rode Leger de poorten van het vernietigingskamp Ausschwitz. Wat ze er aantroffen was een hel. De uitgeputte overlevenden hadden slechts het bekende sterk vervuilde streepjespak aan. De dagen ervoor had de SS nog honderden mensen vermoord en veel bewijsmateriaal vernietigd. Overledenen lagen her en der verspreid over het kamp en in barakken. Op dat moment was nog niet duidelijk wat er in slechts enkele jaren op dat terrein was gebeurd. Een vernietigingsfabriek waar meer dan 1 miljoen mensen zijn vermoord.
Onder de slachtoffers bevonden zich ook Dordtenaren. Op maandag 28 januari 2025, op de dag af tachtig jaar na de bevrijding van het kamp, vond in het Stadhuis Dordrecht een herdenkingsbijeenkomst plaats. Thema van de herdenking: ‘Jeugd zonder toekomst’.
Herdenk, waak en zorg voor elkaar
Interimburgemeester Peter van der Velden vroeg zich in zijn toespraak af hoe dit zover heeft kunnen komen. Hij benoemde enkele Dordtse slachtoffers: Arpad Weisz, Rabijn Barend Katan en Hanneke van Gelderen. In totaal had hij 122 Dordtse Joodse slachtoffers kunnen noemen die Ausschwitz niet hebben overleefd.
Hoe heeft dit zover kunnen komen? In de loop van de oorlogsjaren werden door de bezetter steeds meer vernederende maatregelen getroffen om Joodse inwoners uit te sluiten. Parken werden verboden, kinderen mochten niet meer naar een reguliere school. Er werd een aparte Joodse School in Dordrecht opgericht. “Ausschwitz begon in de klas, ook een Dordtse”. Nog geen jaar na de start werd de Dordtse Joodse School alweer gesloten, de kinderen waren inmiddels verdwenen… “Denk niet dat dit nooit meer gebeurt. Het gebeurt nog steeds! … Wat doen we als we zien dat dit toch gebeurt? Herdenk, waak en zorg voor elkaar.”
De burgemeester droeg een gedicht voor van de Dordtse dichter Jan Eijkelboom:
Joodse Begraafplaats
Op deze kleine dodenakker,
een driehoek tussen spoorlijn
en smalle buitenweg,
staan de langwerpige stenen
elkander sprakeloos te troosten.
Zij die hier liggen zijn met pijn
of zonder dat ze ’t wisten
in bed of soms op straat gestorven.
Maar als de trein passeert,
vaart minderend omdat
hij hier een bocht door moet,
lijken zij weet te hebben
van al de mannen en de vrouwen,
de onbegraven kinderen,
die na hen zijn vermoord.
Kinderen die een ster droegen
“82 Jaar geleden op woensdag 15 juni 1942 vertrok het eerste transport met 1137 Joden naar Ausschwitz. Er zouden nog 96 van deze transporten volgen.” Bertie Rodrigues, voorzitter van de Stichting Dordts Joods Overleg, vertelt over wat er gebeurd is en hoe zij dankzij de heldenmoed van anderen de oorlog heeft overleefd.
Een jaar na het eerste transport was de logistieke operatie nog in volle gang. Kamp Vught was overvol en de SS besloot dat de kinderen er niet konden blijven. Op 6 en 7 juni 1943 vertrokken de eerste kindertransporten vanuit Vught via Westerbork richting Sobibor. “Ongeveer 1.300 kinderen werden bij aankomst direct vermoord”.
“Van de in totaal 107.000 gedeporteerde Nederlandse Joden zijn er ongeveer 104.000 vermoord. En daaronder zaten 20.000 kinderen. Mensen die niets hebben misdaan, ze hadden geen enkele kans.”
De familie Rodrigues woonde in Amsterdam aan de Weesperstraat waar ze werden verraden. Het gezin Rodrigues werd ondergebracht in de Hollandsche Schouwburg, ‘het voorportaal van de Dood’. Aan de overkant van de straat werden Joodse kinderen in een crèche opgevangen, waaronder Bertie en haar broertje. De leiding van de crèche wist welk lot deze kinderen te wachten stonden. Met succes smokkelden ze 600 kinderen weg en daarmee werden ze gered van een zekere dood. Bertie en haar broertje overleefden daardoor de oorlog. De rest van haar familie wachtte de concentratiekampen.
Ook in haar toespraak vertelde Bertie Rodrigues over het korte bestaan van de Dordtse Joodse School. Ongeveer 25 leerlingen en 4 leerkrachten telden de school, die alweer na 10 maanden werd gesloten. Het bleek een tussenstop voor deportatie en vernietiging.
In Nederland is op dit moment een actie gaande om herinneringstegels bij deze voormalige Joodse scholen te plaatsen. Binnenkort wordt ook op de Grote Markt een herinneringstegel geplaatst. De tegel is geadopteerd door de leerlingen van de Bavinckschool.
“De vernietiging van de Joodse gemeenschap was mogelijk door onverschilligheid, door passiviteit. Nog steeds worden mensen vermoord in talloze, zinloze oorlogen. Er is maar één Holocaust, één door de staat georganiseerde vernietigingsindustrie.”
Bertie Rodrigues benoemde ook de gevoelens van de generatie Joodse mensen die het heeft overleefd. Gevoel van schuld, omdat zij de oorlog hebben overleefd en zo veel anderen niet, gevoel van trots, dat het niet helemaal is gelukt en trots op geweldige veerkracht. Afsluitend sprak ze de hoop uit dat er een tijd komt dat alle mensen, van verschillende komaf, ooit met elkaar in vrede kunnen leven.
Van Holocaust naar nu
Zo kunnen we de verbinding leggen naar het leed van dit moment, naar het leed dat we zien in Gaza, Israël zelf en in Oekraïne, om maar een paar plaatsen te benoemen. Leed dat veroorzaakt wordt door gewetenloze politici: de leiders van Hamas, de regering van Israël, Poetin. We zien dat de nieuwe President van de Verenigde Staten, Donald Trump, extreme uitspraken doet over de deportatie van Gazanen naar andere landen, dat mensen die de Verenigde Staten binnen trachten te komen gecriminaliseerd worden en geboeid in militaire vliegtuigen op transport worden geplaatst. We zien de verharding en verkilling in de Nederlandse samenleving. Dat er bordjes geplaatst zouden moeten worden in Ter Apel, met een mededeling dat er gewerkt wordt aan het uitzetten van de mensen die zich daar melden.
Jazeker, er is maar één Holocaust. Jaren geleden liep ik als verdoofd rond in Ausschwitz en zag daar de barakken, gevuld met haar en schoenen, met die prangende vraag: Hoe is dit zo ver kunnen komen? De vraag die de burgemeester al aan het begin van de herdenking stelde. En ik sluit me bij hem en bij Bertie Rodrigues aan met die vraag. Laten we ervoor zorgen dat het op welke schaal ook niet opnieuw gebeurt. Laten we onze stem verheffen als we getuige zijn van nieuw toegebracht leed, getuige van duizenden onschuldige oorlogsslachtoffers, waaronder kinderen. Laten we onze stem verheffen wie er ook verantwoordelijk voor is. Laten we nu eens niet in passiviteit en onverschilligheid vervallen en daadwerkelijk benoemen wat er nu gebeurt in de huidige wereld en politici verantwoordelijk stellen, op welke manier dan ook.
Tegelijk blijven we terugkijken naar ons verleden, om te leren en om respect te tonen voor de slachtoffers, ook de slachtoffers die de oorlog hebben overleefd en verder moesten met alle pijn die zij in zich droegen en nog in zich dragen.
Dertien steentjes
Enkele leerlingen van de Bavinkschool legden samen met een aantal Joodse kinderen een steen om de jonge Dordtse slachtoffers van de Holocaust te herdenken. Steentjes leggen is een diepgewortelde herinnering geworden. Het spreekt blijvend respect, herinnering en verbondenheid uit.
Terwijl ze dit deden las Peter Barendrecht de namen voor van dertien Dordtse kinderen die zijn omgekomen in Ausschwitz.
Grietje de Jong, 6 jaar, 19/11/42
Robert Weisz, 12 jaar, 5/10/42
Klara Weisz, 8 jaar, 5/10/42
Sara Ina van Dijk, 9 jaar, 11/2/44
Nollus Heimann Overweg, 9 jaar, 25/10/44
Emma Overweg, 6 jaar, 25/10/44
Roselina Kleinkramer, 10 jaar, 19/11/42
Mietje Viskoper, 7 jaar, 11/2/44
Cato Leviticus, 10 jaar, 23/11/42
Arthur Leopold Haagman, 9 jaar, 7/12/42
Cisca Beli van Tijn 7 jaar, 23/11/42
Felicia de Jongh, 9 jaar, 12/10/42
Anna Windersthin, 9 jaar, 3/8/44
