Petruskapel op Staart dertiende Dordtse PKN-kerk die sluit en toch gaat de hoop van het geloof door
DORDRECHT - De sluiting van de in 1958 gebouwde Petruskapel op de Staart (Plein 1940-1945) markeert komend weekend zondag 29 december een historisch moment. Dan is de laatste protestantse eredienst na 66 jaar.
Vanaf 1 januari 2025 is de Alevitische Culturele Vereniging Dordrecht de nieuwe eigenaar, Het gebouw blijft echter gewoon Petruskapel heten.
De nieuwe eigenaar heeft afspraken gemaakt over de voortzetting van het gebruik door Pioniersplek Staartlicht. Inmiddels is een intentieverklaring opgesteld. Staartlicht richt zich op alle bewoners van de Staart.
De verklaring wordt woensdag 8 januari ondertekend door De Alevitische Culturele vereniging Dordrecht, Missie Dordt en Samen Dordt.
Samen Op Weg
De Petruskapel schrijft meer geschiedenis. In de Dordtse kerkhistorie staat de kerk in de wijk tussen rivier 't Wantij en de Merwede te boek als eerste (informele) Samen op weg (SOW) gemeente. Hervormd en Gereformeerd vonden elkaar in de Petruskapel. Als geboortedag staat 23 januari 1972 in de (kerkelijke) boeken.
De op de Staart nog legendarische Piet Hordijk (1924-2019) was daar trots op. Hij was de man die ruim vijftig jaar predikanten vroeg om voor te gaan. Dat heet in het jargon predikbeurten regelen.
De van oorsprong gereformeerde predikant, Hans van der Sterre, noemde de informele kerken-samenwerking in zijn laatste preek. Hij ging half december voor de 105 ste keer voor in de door hem zo geliefde Petruskapel.
,,De Petruskapel zal bij mij altijd een warm plekje houden. We weten als mensen voorbijgangers te zijn, want alleen God blijft. Daarom ben vooral dankbaar. Mede door Piet Hordijk ging ik hier op de Staart graag voor. Ik ontmoette ook telkens trouwe mensen. Telkens merkte ik dat de Petruskapel de kracht had van een warme,informele gemeente."
Ds. Hans van der Sterre: ,,Petruskapel vanaf 1972 de eerste samen op weg kerk van hervormd en gereformeerd op eiland van Dordrecht".
Dominee Ton
Op 8 november 1958 legde ds. M.G. Ton, daarvoor de legerpredikant van prins Bernhard, de eerste steen. De eerste kerkdienst bij Plein 1940-1945 was 23 december 1958.
Als de sleutel op de drempel van 2024 en 2025 wordt overhandigd aan de nieuwe eigenaar is daarmee de Petruskapel de dertiende kerk na de tweede wereldoorlog, die in Dordrecht wordt onttrokken aan een protestantse eredienst: En landelijk horend binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN).
Dat Hervormd en Gereformeerd al snel samen - vanaf 1972 - een zondagse dienst op de Staart hielden, had wellicht ook een praktische verklaring. De beide twee wijkpredikanten, ds. J.F. ter Hart (gereformeerd) en ds. S.L. Knottnerus (hervormd) woonden broederlijk naast elkaar aan de Erasmuslaan.
De oorspronkelijk hervormde voorganger Klaas Beuckens (1947-2020) kon in 1988 door gereformeerd (Petruskapel) en hervormd (Noorderkerk) samen worden beroepen. Klaas bleef een kwart eeuw werkzaam in (kerkelijk) Dordrecht en was ook verbonden met de Wilhelminakerk.
Dertien
Het getal dertien belemmert niet het zicht op tekenen van hoop in de stad. Nieuwe vormen van kerk-zijn of het geloof beleven zijn zichtbaar. Missie Dordt onderscheidt zich. Daarnaast zijn er veel (maatschappelijke) initiatieven van solidariteit.
Uit de hulpactie Licht voor Dordt tijdens de coronatijd (2020) is een blijvende samenwerking ontstaan tussen organisaties. Samen Dordt heeft een brede, vaste plek gekregen. Dordrecht telt verder tientallen migranten en interculturele kerken. Kleurrijk geloven is vanzelfsprekend. Samen kerk in Nederland (SKIN) is de landelijke organisatie.
De teruggang na de Tweede Wereldoorlog in Dordrecht past in het algemene landelijke beeld van ontkerkelijking. Negen kerken binnen het landelijk speelveld van de PKN zijn in Dordrecht nog in gebruik: de Grote Kerk, Trinitatiskapel, Wilhelminakerk, Augustijnenkerk, Pauluskerk (kerk en wijkzaal), Andreaskerk, Ontmoetingskerk, De Wijnstok en Huis bij de Bron.
De hervormde predikant Piet M. Mentzel (met zijn vrouw Gemma) was de eerste predikant van Sterrenburg. Zijn in 1972 gebouwde Morgensterkerk is al gesloopt.
Voor 2oo4
In het verleden waren de geloofsrichtingen die nu onder de PKN vallen landelijk en lokaal bekend bij het grote publiek onder namen als Hervormd, Gereformeerd, Luthers en Waals. De geschiedenis van de Protestantse gemeenschap in Dordrecht begon na de omwenteling van 1572 toen Dordrecht onder druk van de watergeuzen koos voor de Prins van Oranje.
Johannes Lippius kwam naar de oudste Hollandse stad als eerste dominee. Hij ging op 27 juli 1572 in de Augustijnenkerk voor in de eerste protestantse dienst in de stad. Dat was na de op 19 juli 1572 begonnen eerste vrije Statenvergadering in Dordt. Herman A. van Duinen zet zich al jaren in voor een Lippiusstraat om deze historie een plek in het collectief geheugen te geven.
Herman A, van Duinen ijvert zich er voor dat de eerste dominee van Dordrecht een straat naar zich krijgt genoemd. Zijn eerste kerkdienst was 27 juli 1572 in de nu hervormde Augustijnenkerk. De naam herinnert aan het Augustijnenklooster in Dordt, waar in de eetzaal 19 juli 1572 de eerste Vrije Statenvergadering begon.
De Augustijnenkerk behoort met de Pauluskerk (kerkzaal) binnen de PKN tot de hervormde gemeenten op gereformeerde grondslag. Ds. H.J. van den Herik en ds. J.J. Mulder zijn thans de voorgangers.
Tijdens een kerkdienst in de bij de waterkant beeldbepalende Grote Kerk ging prins Willem van Oranje in 1574 voor het eerst aan het Avondmaal. Dat werd ook gezien als een belangrijke politieke daad. De Grote kerk als hervormde kerk binnen de PKN Dordrecht heeft voor het eerst vanaf juni 2024 in de persoon van Idelette Otten een vrouw als dominee.
Verder gaat in de oudste stad van Holland elke geloofsrichting - die herkenbaar was vóór het samengaan in de PKN op 1 mei 2004 - in eigen tempo verder met samenwerken, samenvoeging of zelfstandig herkenbaar blijven.
De laatste
De Petruskapel werd al jaren geleden bestuurlijk samengevoegd met de Wilhelminakerk aan de Blekersdijk. De laatste voorgangers op zondag 29 december 2024 vanaf 10.00 uur in de Petruskapel zijn wijkpredikante Evelien Plaisier en pastor Anneke van Mansum-Hoogenboezem.
"Dit is een verdrietig moment, maar tegelijkertijd willen we in deze kerkdienst danken voor alle vreugde, verdriet, geloof, hoop en liefde die op deze plek gedeeld zijn, voor dit gebouw 'waar nog de wolk van gebeden hangt van wie zijn voorgegaan'," aldus de aankondiging in het kerkblad. Aan het einde van de dienst zullen de liturgische voorwerpen de kerk uitgedragen worden.
Een kerk buiten gebruik stellen, onttrekken aan de eredienst en verkopen aan een geloofsrichting buiten de PKN houdt het gebouw in stand. Een kerk die wordt gesloopt, verdwijnt in de geschiedenis van het eiland van Dordrecht.
NieuwKerk (Bleijenhoek): Deze monumentale hervormde kerk werd in 1960 buiten gebruik gesteld. De kerk bleef bestaan als monument met een commerciële bestemming. De graven van vóór 1829 zijn in de kerk te vinden. Arie Nelemans is een kenner van die historie, net zoals van de graven in de Augustijnenkerk.
Kerk bij de Tweede Tol: Een hervormde kerk in het buitengebied, nabij de school, aan de Rijksstraatweg. De Lydiakerk sloot in 1983. Gereformeerden maakten, met eigen diensten, ook een periode gebruik van dit kerkje. Deze gemeente hoorde opmerkelijk kerkelijk lange tijd bij ’s-Gravendeel. De kerk is onderdeel van de oude Dubbeldamse historie tot 1970, toen Dubbeldam werd geannexeerd door Dordrecht. Het is nu woonhuis.
Waalse Kerk (Voorstraat/tegenover Centre Ville): Deze monumentale kerk werd veertig jaar geleden door de Walen verlaten op gezag van de burgelijke gemeente. De overheid wilde ruimte maken voor warenhuis Ter Meulen. Het warenhuis hield het niet lang vol. De Waalse gemeente verhuisde eerst naar het Hof en is sinds 2012 gebruiker van de Trinitatiskapel. In de oude Waalse kerk was de vader van dichter Jacques Perk lange tijd voorganger. In 1877 kwam Vincent van Gogh in zijn Dordtse tijd regelmatig naar de kerkdiensten toe.
Julianakerk met DGJO-gebouw (Krispijnseweg): Deze gereformeerde kerk uit 1928 - met bijgebouwen - werd meer dan 40 jaar geleden verkocht aan de gereformeerde gemeente (GerGem). Ds. Wijnand Zondag is nu de dominee van deze kerk.
Stephanuskerk (Crabbehof): Deze gereformeerde kerk aan de Talmaweg werd in 2002 verkocht aan de Kerk der Nazarener, die over twee predikanten beschikt: Hans Deventer en Michel Meeuws. . Ds. Hans van der Sterre was ook 23 jaar geleden hier ook de laatste gereformeerde predikant, die in de eredienst voorging.
Kerk aan de Mijl (Glazenstraat): De gemeente ging op in de Hervormde Andreaskerk in Wielwijk. Na een vacature van drie jaar zal in 2025 ds. Wilhelm Roseboom worden bevestigd. De kerk aan de Mijl werd gesloopt voor de tunnelbouw. Deze tunnel zorgde vanaf 1977 voor een nieuwe verbinding in Rijksweg 16 onder de Oude Maas.
Morgensterkerk (Sterrenburg 1): Deze hervormde kerk werd in 1972 gebouwd, maar is inmiddels gesloopt. De bouwpredikant was ds. Piet M. Mentzel. Van het geld is onder meer de Ontmoetingskerk in Sterrenburg 3 vergroot. Die kerk functioneert nu als protestantse gemeente, met ds. Dick Steenks als predikant. De kerk beschikt niet kerkklokken en dat wordt gezien als teken van de tijd (jaren zeventig vorige eeuw).
Noorderkerk (Noordendijk-Vogelbuurt): Deze hervormde gemeente met als sociale bekende voorganger Klaas Beuckens sloot in 2002 en de gemeenteleden gingen verder in andere kerken, zoals met name de Wilhelminakerk. Het gebouw wordt nu gebruikt door een evangelische gemeente.
Zuiderkerk/Johanneskerk (Krispijn): Centrum De Buitenwacht is al meer dan 40 jaar de gebruiker en kocht deze kerk na een huurperiode. De hervormde wijkgemeente kon niet blijven en kerkt nu in de wijkzaal van de Pauluskerk. Ds. Wim Aanen was de bekendste voorganger van deze gemeente. Hij zou graag weer de klok van de Johanneskerk willen laten luiden.
Maranathakerk (Dubbeldam): Deze gereformeerde kerk werd gesloopt. De samenvoeging met de hervormde gemeente Dubbeldam resulteerde in protestantse gemeente De Wijnstok. Ds. mw. A.H. Cluistra-Boschloo (Anneke) heeft net voor de kerst het beroep uit Dubbeldam aangenomen.
PC-kerk De Bron (Stadspolders): Deze kerk is gesloopt. De gemeente zit nu in een algemeen gebouw tegenover winkelcentrum De Bieshof, genaamd Huis bij de Bron, met geboren Dordtenaar Erik Schipper als voorganger.
Petruskapel (Staart): De laatste protestantse eredienst is op 29 december 2024. De naam blijft en na 8 januari komen plannen voor de toekomst naar buiten.
Rehobothkerk (Oudendijk): Deze kerk stopte als protestantse kerk in 1966.
Lutherse kerk
In de afgelopen tientallen jaren hebben meer kerken in Dordrecht een andere bestemming gekregen. De Trinitatiskapel aan de Vriesestraat 22 heeft als beheerder Jan Lokhorst (73). Hij hoopt op de terugkeer van de Lutherse diensten. Deze geloofsrichting - die in Dordt vanaf 1690 geschiedenis schrijft - is even stil gevallen en wacht op betere tijden. De Lutherse kerk was wel in 1953 de eerste protestantse gemeente (nu binnen PKN), die een vrouw als predikant kreeg: Uit Amersfoort kwam Marie E. Monsees (1916-1966).
Als eerste vrouwelijke predikante van Dordrecht werd Marie E. Monsees op wereldvrouwendag 8 maart 2020 voor het eerst dochter van Dordrecht genoemd
Er leven in kerkelijk Dordrecht plannen voor nieuwe vormen van (Luthers) kerk-zijn op zondagen in de kapel, nu er al lange tijd geen diensten meer zijn. Besluiten hierover zijn nog niet genomen.
Stadsklooster
In de vroege ochtend van de woensdag zijn er wel vieringen van ,,kerk in de stad" onder de naam Stadsklooster.Het is (mede) een initiatief van de Grote Kerk - gemeente. In het voormalig Leprooshuis nabij de Vriesebrug zit ook een stadsklooster.
Daarnaast blijft de Waalse gemeente - opgericht in 1586 - actief in de Trinitatiskapel. Deze Frans talige gemeente heeft een eigen plek in Protestants Dordt en valt landelijk onder de PKN.
(Tekst Hans Berrevoets met dank aan Peter Dillingh. Onder regie van eindredacteur Ruud van der Klooster zal in het eerste nummer van het kerkblad Kerk Op Dordt in 2025 ook aandacht worden besteed aan de historie)
Info van website Pioniersplek Staartlicht, die verder gaat in 2025 in de Petruskapel
Pioniersplek Staartlicht is een pioniersplek gericht op de bewoners van de Staart. Het werk op de Staart bestaat uit buurt-en jongerenwerk, met als doel om de bewoners van de Staart een luisterend oor te bieden en aandacht & perspectief te geven. Samen delen we het goede leven!
Foto's: Fokko
-S.jpg)
