Een waardig eerbetoon aan dichter Willem Wilmink in Kunstmin
DORDRECHT - Beter kon de avond over Willem Wilmink niet gepland zijn. Tijdens een zware en zwarte nacht waarbij we getuige mochten zijn van een bizarre verkiezingsuitslag in de Verenigde Staten nam ik de verzamelde gedichten van Willem Wilmink uit mijn boekenkast om naast de zwaarte ook de lichtheid van het leven weer wat op te zoeken. Maar ook om me voor te bereiden op de gespreksavond van Marjolein Meijers en Kees Thies, “Alles wat je altijd al had willen weten over... - Willem Wilmink”.
We kennen het van de tv, de talkshow met een duopresentatie. Al jaren zijn Kees Thies en Marjolein Meijers in Kunstmin gastheer en gastvrouw van een praat- en liedjesprogramma over een bekende Nederlandse kunstenaar of artiest. Kees Thies kennen we onder meer van zijn dagelijkse column in AD De Dordtenaar, Marjolein Meijers Is muzikant, dirigent en theatermaker. Samen vormen ze een ‘duo met een klik’. Heerlijk ontspannen ontvangen ze hun gasten. Marjolein frommelt intussen zorgzaam aan het steeds maar loszittende oortje van Kees.
Afgelopen woensdag stond Willem Wilmink centraal, dichter en liedjesschrijver. Met twee gasten die samen een mooi en compleet beeld wisten te geven van de kunstenaar en mens Wilmink. En vooral van de kunstenaar in de mens (of andersom…).
De twee tafelgasten waren Elsbeth Etty, biograaf van Wilmink en Karel Bosman, vriend, muzikant en muzikaal begeleider van Wilmink.
Willem Wilmink, we kennen hem allemaal. Tukker met zijn grote snor, liedjesschrijver. En toch, niet veel mensen realiseren zich de grootheid van deze dichter en de worstelingen die zijn leven ook kenmerkten. Niet veel mensen weten dat hij de schrijver is achter liedjes als ‘Hilversum III bestond nog niet’, ‘Frekie’ en honderden andere prachtige teksten en liedjes.
Een avond in Kunstmin
Het kan zijn dat deze chroniqueur iets te veel sensitiviteit in zijn aderen heeft stromen. Volgens mij was ik niet de enige tijdens deze boeiende avond in Kunstmin met momenten van weemoed en een brede glimlach. We leerden Wilmink kennen als een lieve, kwetsbare en angstige man die zijn kwetsbaarheid en angsten op een virtuoze manier in zijn teksten wist te verwerken en verluchtigen, waardoor er altijd iets ontstond met meerdere lagen.
Naast de twee gasten aan tafel zong Lotte Okkerse een paar prachtige liedjes. Ook het koor ‘Dordtse dames en heren’, onder leiding van Marjolein Meijers zelf droeg met twee overbekende liedjes bij aan het geslaagde eerbetoon: ‘Hilversum III bestond nog niet’ en ‘De oude School’.
Elsbeth Etty schetste in de loop van de avond een beeld over Wilmink’s leven in relatie met de thema’s in zijn werk. Hij wist de harde realiteit van angst, oorlogsherinneringen, verdriet om te zetten in een luchtige, poëtische en fijnzinnige taal die zowel een zwaarte als een lichtheid teweegbracht. Karel Bosman ontroerde met zijn verhalen over een man die angstig was, neurotisch soms, geniaal en voor zijn directe omgeving ook lastig maar dierbaar.
Met zo’n schrijver als gespreksonderwerp ben je geneigd voortdurend uit zijn werk voor te dragen. Zelf doe ik dat als nabeschouwer van deze avond ook graag. Zo schrijf ik deze terugblik deels in de trein op weg naar het Zuiden. Wilmink schreef een liedje ‘Echtpaar in de trein’ met daarin de regels:
Voor ’t verre reisdoel kant en klaar
zit ik dus tegenover haar.
De trein maakt haar vertrouwd geluid
en zij rijdt vóór, ik achteruit.
…
Van nieuw begin naar nieuw begin
rijdt zij de nieuwe toekomst in,
en ik rij het verleden uit.
En beiden aan dezelfde ruit.
Marjolein Meijers zocht zelf de microfoon op om het liedje ‘Frekie’ te zingen. Kleinkunstenaar Joost Prinsen heeft er zijn lijflied van gemaakt. Frekie is een jongen met het syndroom van Down. In het liedje is Frekie nog een mongool, toen kon dat nog. Als ik Frekie hoor moet ik altijd denken aan mijn jeugdjaren in de Van Slingelandtlaan. Naast ons woonde de familie van Dordrecht (ja echt, zo heetten ze). Frans van Dordrecht had het syndroom van Down, was muzikaal en ondernemend. Ik herinner me het me nog goed dat hij met te grote politiepet op het huis uit liep, richting hoek Oranjelaan / Stooplaan. Ook toen al best een druk kruispunt. Met de autoriteit van een burgemeester en politiecommissaris in één persoon verenigd, posteerde hij zich midden op het kruispunt om het verkeer in goede banen te leiden. Frans werd letterlijk geen strobreed in de weggelegd.
Tommy
Er kwam veel voorbij in Kunstmin. Veel ook zit nog in mijn hoofd uit eerdere lees- en kijkervaringen. Tommy, het hondje uit Sesamstraat, droeg in 2018 tijdens een uitzending van De Wereld Draait Door, geheel aan Wilmink gewijd, het volgende gedicht voor:
Dood zijn duurt zo lang
Het is niet fijn om dood te zijn.
Soms maakt me dat een beetje bang.
Het doet geen pijn om dood te zijn,
maar dood zijn duurt zo lang.
Als je dood bent, droom je dan?
En waar droom je dan wel van?
Droom je dat je in je straat
Langzaam op een trommel slaat?
Dat iemand je geroepen heeft?
Droom je dat je leeft?
Maar ach wat maak ik me toch naar,
het duurt voor mij nog honderd jaar
voor ik een keertje dood zal gaan.
Ik laat vannacht een lampje aan.
Vriendschap
Een terugkerend thema van de avond was ‘vriendschap’. De vriendschap van gast Karel Bosman met Wilmink, maar ook de plek die Herman Finkers en componist Harrie Bannink in het leven van Wilmink innamen. Elsbeth Etty schreef er in haar biografie uitgebreid over. Wilmink kon niet aanwezig zijn op de begrafenis van Bannink omdat het hem te hevig emotioneerde. De urn met de as van Wilmink staat met een gedenkteken in de tuin van Finkers waar de cabaretier later een voetbalschoentje bijlegde nadat FC Twente landskampioen werd...
Ben Ali Libi
Op de vraag van Kees Thies wat het meest van Wilminks werk haar heeft geraakt hoefde Elsbeth Etty niet lang te na te denken: het gedicht ‘Ben Ali Libi’.
Joost Prinsen vroeg aan Wilmink of hij een gedicht / liedje wilde schrijven over een Joodse goochelaar die in de oorlog door de Duitsers was vermoord. Zoals vaker kwam er niets, ook niet na lang aandringen. Uiteindelijk leverde het een gedicht op dat in zijn eenvoud en woede een ‘standbeeld’ is geworden. Ik raad iedereen aan op youtube de voordracht van Joost Prinsen op te zoeken. Omdat het zo’n monument is sluit ik ermee af. Een waardig eerbetoon aan een groot kunstenaar.
Ben Ali Libi
Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord,
Staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord,
dus keek ik er met verwondering naar:
Ben Ali Libi. Goochelaar.
Met een lach en een smoes en een goocheldoos
en een alibi dat-ie zorgvuldig koos,
scharrelde hij de kost bij elkaar:
Ben Ali Libi, de goochelaar.
Toen vonden de vrienden van de Weduwe van Rost
dat Nederland nodig moest worden verlost
van het wereldwijd joods-bosjewistisch gevaar.
Ze bedoelden natuurlijk die goochelaar.
Wie zo dikwijls een duif of een bloem had verstopt,
kon zichzelf niet verstoppen, toen er hard werd geklopt.
Er stond al een overvalwagen klaar
voor Ben Ali Bibi, de goochelaar.
In ’t concentratiekamp heeft hij misschien
zijn aardigste trucs nog wel eens laten zien
met een lach en een smoes, een misleidend gebaar,
Ben Ali Libi, de goochelaar.
En altijd als ik een schreeuwer zie
met een alternatief voor de democratie,
denk ik: jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar
voor Ben Ali Libi, de goochelaar.
Voor Ben Ali Libi, de kleine schlemiel?
Hij rust in vrede, God hebbe zijn ziel.
Gezien in Kunstmin op woensdag 6 november 2024:
“Alles wat je altijd al had willen weten over... - Willem Wilmink”.
Presentatie: Kees Thies en Marjolein Meijers
Gasten: Elsbeth Etty en Karel Bosman
Met medewerking van Lotte Okkerse, Bill Mookhoek, Rowan de Vos en de koren ‘Dordtse dames en heren’ en 'Het Dagkoor Dordrecht',
