Allerzielenconcert Dordtissimo in Trinitatiskapel bijzondere muzikale en poëtische ontmoeting
DORDRECHT - Afgelopen zaterdag was het Allerzielen, één van de meest intense, oorspronkelijk Katholieke dagen waarbij we stilstaan bij de overledenen.
In de Trinitatiskapel bood ‘Dordtissimo’ in de vorm van een scratch-event de gelegenheid om dat te doen bij een bijzondere muzikale en poëtische ontmoeting. Onder de bezielende leiding van dirigent en predikant Ries van der Zouwen werd gezongen, gemusiceerd en stilgestaan en nagedacht over een essentieel onderdeel van ons leven, omgaan met de dood, met name de dood van onze naasten.
Mobieltje
In een tijd dat we vooral direct kijken op ons mobieltje als er weer een geluids-signaaltje wordt afgegeven, een nieuw appje of andersoortig berichtje dat binnen komt en niet langer kan wachten op een reactie… In een tijd waar je van de weg wordt gesneden op de Hugo van Gijnweg als je 45 km per uur rijdt in plaats van de iets hogere toegestane snelheid. In zo’n tijd is het wel goed om je een moment te bezinnen op de echt belangrijke aspecten van je leven.
Het Allerzielen scratch-concert van Dordtissimo afgelopen zaterdag was in alle opzichten een bijzondere ervaring. Bij mij persoonlijk leidde het tot een meditatief moment waarbij ik tijdens het luisteren naar de muziek en de teksten van Ries van der Zouwen terugging naar momenten van verlies en rouw.
Dierbaren
Maar ook kijken we dan terug naar het bijzondere en dierbare dat daaraan verbonden is. Een herinnering aan een overleden partner, familielid of andere naaste hoeft niet alleen maar met verdriet gepaard te gaan. Je herinnert je dan ook de vrolijke momenten, en daar zit je dan tijdens een prachtige aria van Bach met vochtige ogen en een glimlach om je mond. Je overdenkt dan ook de afgelopen periode waar je eigen motortje even haperde en je alsnog fitter dan ooit bij zo’n Allerzielen mag aanschuiven.
Juist op deze Allerzielendag begon ik aan een boek van Nobelprijswinnares Han Kang en las:“Zo ging de dood aan me voorbij als een meteoriet die op de aarde dreigt in te slaan, maar er uiteindelijk rakelings langs scheert. Op volle snelheid, zonder nadenken, zonder omkijken.”Tja, dan zit de stemming er goed in.
Christelijke dag
Zoals het op een Christelijke dag hoort te gaan wil ik in mijn terugblik kort ingaan op een drietal aspecten van deze Dordtissimo-avond: de muziek, de tekst en het beeld.
De muziek
Het was een Bach-concert met uitstapjes naar Puccini en Mendelsohnn Bartoldy. Laat ik bij de uitstapjes beginnen.
We kennen Giacomo Puccini (1858 – 1924) vooral als operacomponist. De bekendste zijn ‘La Boheme’, ‘Tosca’, ‘Madame Butterfly’ en ‘Turandot’. Grote werken die Puccini bijna naast de andere grote operacomponist Giuseppe Verdi bracht. Verdi was in 1901 overleden en ter gelegenheid van zijn vierde sterfjaar componeerde Puccini een Requiem voor zijn illustere voorganger / tijdgenoot. Het is een kort stuk met zo veel zeggingskracht zoals we van een operacomponist mogen verwachten. Wat een start van dit Allerzielen-concert! Het samenspel van organist Hans Okkerse, het Dordrechts Kamerorkest en het koor was direct raak. De vioolsolo van dit requiem gecombineerd met het orgelspel en koor is zoals Puccini het bedacht heeft. Je hoort het nog wel eens in een andere setting, maar zaterdag werd wel duidelijk dat dit toch de enige echte hoort te zijn. Het slot ‘Requiescat in Pace ’is in de Engelse vertaling met dezelfde initialen de geschiedenis ingegaan als meest gebruikte tekst op een grafsteen: R.I.P.
‘Wie der Hirsch Schrei’, het eerste deel van Psalm 42 van Felix Mendelssohn Bartoldy kroop eerlijk gezegd van alle muziek het meest onder mijn huid. Hoewel ik het al heel vaak heb horen uitvoeren en ik het nog vaker in mijn cd-speler schuif blijft dit voor mij een hoogtepunt. Psalm 42 is misschien wel de meest bekende psalm met zijn beginregels
Het hijgend hert, der jagt ontkomen, Schreeuwt niet sterker naar ’t genot Van de frisse waterstromen, Dan mijn ziel verlangt naar God.
Dichters
Zelf ga ik dan op zoek naar Nederlandse dichters die zich aan een dergelijke tekst hebben gewaagd en met een eigen versie komen. Ik noem hierbij Huub Oosterhuis en Ida Gerhardt, niet de minsten.
Nu dan naar de grootmeester onder de grootmeesters van de religieuze muziek, Johann Sebastian Bach. Waarmee ik mij direct in gewetensnood breng, Deze terugblik eist van de lezer enig uithoudingsvermogen. Maar goed we zijn begonnen met een weemoedige beschouwing over de snelheid van het leven en wellicht kunnen we dat ook vertalen in een ode aan de rust en ‘lange adem’.
Bach
Het eerste dat we van Bach te oren krijgen betreft een paar delen uit Cantate 81, ‘Jesus schläft, was soll ich hoffen’. Het gaat hier over jezus die met zijn volgelingen over het meer van Galilea vaart en er een zware storm opsteekt. Jezus ligt rustig te slapen en de rest van de opvarenden zijn bang. Als Jezus wakker wordt weet hij met een enkel woord de storm tot bedaren te brengen en vraagt hij zijn volgelingen waarom ze zo zonder vertrouwen zijn.
Prachtige wat theatrale muziek, zonder dat het al te dramatisch wordt.
Cantate 161,‘Komm, du süsse Todesstunde’ is misschien wel één van de meest uitgevoerde Bachcantates. We zien hier een verlangen naar de dood (de Duitsers hebben het dan over ‘Todessehnsucht’). Het tekst van het slotkoraal is hierbij treffend (in vertaling). De melodie kennen we vooral van het misschien wel meest bekende koraal uit de Mattheus-Passion, ‘O Haupt vol Blut und Wunden’: “Het lichaam wordt weliswaar in de aarde door wormen verteerd, maar het zal worden opgewekt en door Christus worden verheerlijkt, het zal stralen als de zon en leven zonder nood in hemelse vreugde en gelukzaligheid. Wat kan de dood mij voor kwaad doen?”
Maarten ’t Hart noemde deze cantate buitengewoon, “o, o wat is dat mooi”. Hij heeft helemaal gelijk!
De tekst
Tijdens het hele concert wisselden muziek en gesproken woord zich af. Ries van der Zouwen droeg eigen teksten voor die diep raakten. Persoonlijke en vergaande observaties die voor iedereen herkenbaar waren. Het voert veel te ver om alle teksten van Ries hier te herhalen. Hoewel de teksten het wel verdienen. Laat ik volstaan met enkele fragmenten, die zo treffend de geest van een dag als Allerzielen weten te raken:
Uit: ‘Nooit meer’
Nooit meer
Samen
Nooit meer
Zijn…
Rust zacht, schat,
Nooit zal ik je vergeten
Geborgen heb ik je
In mijn diepe diepste
Rust zacht
Nooit zul je er niet zijn
Nooit meer.
Uit: ‘Nood-weer’
Zo voelt het zonder jou
Als steeds terugkerend
Noodweer
wolken de tranen
De bliksem van onmacht
Onweer van de rauwe rouw
Het beeld
Gedurende het hele concert werden op een scherm zwart-wit kunstwerken in beeld gebracht. Al bij de eerste afbeelding herkende ik de hand van één van mijn favoriete kunstenaars, Käthe Kollwitz. Ik ken geen andere kunstenaar die zo ver gaat in het verbeelden van verdriet en rouw als zij. Dat is ook niet zo verwonderlijk. In de Eerste Wereldoorlog verloor ze haar zoon en in de Tweede Wereldoorlog verloor ze een kleinzoon. Een gedicht van Ries van der Zouwen geeft zo treffend de beklemming en het verdriet uit een (dubbel) kunstwerk weer. Twee mensen geknield en overweldigd door verdriet. Ik moet even uit mijn herinnering putten, het ging snel gisteren maar volgens mij werd ‘Trauenden Eltern’ geprojecteerd terwijl Ries ‘Verzet en overgave’ voordroeg:
Verzet en overgave
Recht overeind zit hij
Als van steen
Armen houden hem
Vast bij zichzelf
dode ogen met zicht
zien in de verte
Wie hij verloor
Dit kan ik niet
Dit wil ik niet
verzet
Gebogen zit zij
Naar binnen kijkend
Ziet ze in de spiegeling
Van haar bloedend hart
Wie zij verloor
En vind in de kwelling
Hem, haar.
Ze herinnert, koestert
Ze kust en bemint.
Ik wil dit kunnen
Ik wil dit willen
Overgave
Na afloop van dit bijzondere en warme Allerzielenconcert kregen de bezoekers de gelegenheid een kaars op te steken voor hun dierbaren. Dat moest dan wel buiten gebeuren, want binnen was er geen plek voor, de Trinitatiskapel zat tot in de nok vol.
Allerzielenconcert, 2 november in de Trinitatiskapel, uitgevoerd door:
Scratchkoor Dordtissimo
Alt: Eva Trimaille
Tenor: Afonso Santos
Orgel: Hans Okkerse
Dordrechts Kamerorkest
Dirigent: Ries van der Zouwen
