Tentoonstelling 'Liberté! Ary Scheffer & de Franse Romantiek' in Dordrechts Museum van internationale allure
DORDRECHT - De meeste Dordtenaren kennen Ary Scheffer uitsluitend van het Scheffersplein. Ik durf de stelling wel te plaatsen dat dit toch het hart van de stad is. Oké, Het Hof en het standbeeld van de gebroeders De Witt hebben ook enig recht van spreken. Ik noem voor de zekerheid ook de Groothoofdspoort en de Grote Kerk. De combinatie van historisch belang, het aantal voetstappen dat er wordt gezet, de terrassen en de winkels eromheen, het vormen wel factoren die me vertrouwen geven om het plein op nummer één te zetten. Maar dan de vraag: wie kent Ary Scheffer nu eigenlijk? Hoogste tijd voor een (hernieuwde) kennismaking. En dit alles naar aanleiding van een groots opgezette overzichtstentoonstelling in Het Dordrechts Museum onder de titel ‘Liberté! Ary Scheffer & de Franse Romantiek’.
Levensschets
Ary Scheffer wordt in 1795 in Dordrecht geboren. Beide ouders zijn kunstschilder. Ary krijgt nog twee broers, Arnold en Henry. De familie blijft niet lang in Dordrecht wonen. Een paar jaar voor zijn geboorte begint de Franse revolutie met de bestorming van de Bastille op 14 juli 1789 de Franse Revolutie, één van die gebeurtenissen die de wereldorde mee bepaald heeft. Enkele jaren later belanden Koning Lodewijk XVI en zijn vouw Marie-Antoinette onder de guillotine. Het tijdperk van Napoleon breekt aan.
Na het overlijden van zijn vader vertrekt het gezin naar Parijs, op zoek naar een goede leerschool en toekomst voor de jongens. Arnold wordt schrijver en politiek activist, Henry wordt net als Ary kunstschilder.
Ary ontwikkelt zich tot een beroemde en invloedrijke kunstenaar en Parijzenaar, bevriend met onder meer de in 1830 bekroonde koning van het volk Louis-Philippe I. Maar ook schrijvers en musici als George Sand, Frédéric Chopin en Franz Liszt behoorden tot zijn vriendenkring. Als hij in 1858 overlijdt wordt direct een actie op touw gezet om in Dordrecht een blijvend monument voor de kunstenaar op te richten. Het illustreert zijn internationale faam dat slechts enkele jaren na zijn overlijden het standbeeld wordt onthuld. Het Beursplein wordt omgedoopt tot het Scheffersplein.
Scheffer in Dordt
Ary Scheffer heeft maar een paar jaar in Dordrecht gewoond. Toch blijft hij ‘een zoon van Dordt’. Arnold schrijft in 1844 aan zijn broer: “Ik begrijp heel goed welke aantrekkingskracht Holland op jou moet uitoefenen. De rust die van dat land uitgaat, vooral van Dordt, moet wel effect hebben op een geest die wat moe is van de gejaagdheid van het leven”.
Oom Arnoldus Lamme woont er tot 1817. De drie broers bezoeken hem regelmatig. Na diens verhuizing verdwijnt Dordrecht uit beeld. Jaren later komt daar verandering in. Herman de Kat, geboren Dordtenaar en zoon van ondernemer Otto de Kat heeft een dure hobby: kunst verzamelen. In ruim dertig jaar verzamelt hij een grote kunstcollectie die niet onderdoet voor de grootste museumcollecties in die tijd. Het bevat schilderijen en tekeningen van onder meer Rembrandt, Cuyp, Maes, Géricault en Dürer. Ary Scheffer heeft zijn grote voorkeur. Als de schilder Dordrecht en de familie de Kat bezoekt wacht hem een feestelijk onthaal. Mecenas de Kat weet Ary over te halen om het jonge Dordrechtse museum te verrijken met enkele van zijn kunstwerken. Het eerste schilderij dat in bezit komt van het museum is ‘Christus in Gethsemane’. Er volgen er meer, veel meer, vooral via schenking en legaten van de schilder zelf en zijn familie. Één van de laatste aankopen van het museum is ‘De Hemelse en aardse liefde’, een aankoop die in 2000 tot stand is gekomen met steun van de Vereniging Rembrandt en bedrijfsvrienden Dordrechts Museum. Curieus dat juist dit het eerste werk van Scheffer is dat kort na de opening van het Dordrechts Museum in 1854 werd geëxposeerd…
Franse Romantiek
Als de familie Scheffer in 1811 in Parijs aankomt, is Ary zestien jaar. Hij gaat in de leer bij de bekende schilder Pierre Guerin en ontmoet daar de latere grootheden van de Franse Romantiek, Théodore Géricault en Eugène Delacroix.
Op de Parijse Salon, thermometer van de kunst in Frankrijk en erbuiten, is Ary Scheffer al in 1819 prominent aanwezig. Steeds kiezen schilders tijdloze, menselijke momenten om vast te leggen, met een sterke maatschappelijke betrokkenheid en veel gevoel voor dramatiek.
Presenteerde Scheffer zijn ‘Patriottische toewijding van zes burgers van Calais’, het meest besproken schilderij van de salon van dat jaar was wel ‘Het vlot van Medusa’ van Géricault. Voor meer informatie over deze schilderijen verwijs ik graag naar de schitterende en informatieve catalogus van de tentoonstelling.
De eerste helft van de 19deeeuw kenmerkt Frankrijk zich door politieke onrust. Met name Ary Scheffer zit daar middenin. In 1830 doet koning Charles X van Bourbon na een opstand van drie dagen afstand van zijn troon en accepteert Louis-Philippe van Orléans de openstaande vacature. Ary Scheffer is een belangrijke vertrouweling en tekenleraar van de nieuwe koning en zijn familie.
De Franse Revolutie doet heel Europa op zijn grondvesten schudden. Vraag is hoe een nieuwe kunststroming als de Romantiek zich verhoudt met deze politieke omwenteling. De leus ‘Liberté, Egalité, Fraternité’ wordt deels omarmd door de kunsten, aanvankelijk ook uitgebeeld en verheerlijkt in schilderijen met veel vlagvertoon. In 1825 / 1826 schilderde Scheffer nog ‘De Marseillaise’. Later nam de teleurstelling toe, teleurstelling omdat ook de ‘machthebbers van het volk’ zich laten verleiden tot machtsmisbruik. De kunstenaar gaat verder dan uitsluitend grote maatschappelijke en historische gebeurtenissen vertalen. Verbeelding en autonomie van de kunstenaar krijgen een grotere rol. Vanaf de Romantiek wordt de kunst ook expressie.“ Het kunstwerk verwijst voortaan niet meer alleen naar de buitenwereld, het wordt nu ook een uitdrukking van de gemoedsgesteldheid of innerlijke wereld van de kunstenaar”, aldus Maarten Doorman in zijn hoofdstuk ‘De Romantiek maakt alles nieuw’, uit de tentoonstellingscatalogus. Het pad richting Impressionisme en wat daarna nog komt, is geplaveid.
Ary Scheffer, Hemelse en aardse Liefde (1850), aangekocht door het Dordrecht Museum in 2000.
De tentoonstelling ‘Liberté, Ary Scheffer & de Franse Romantiek’ gaat niet alleen over de politieke vrijheid, maar ook over de vrijheid om te zijn wie we zijn en om te zien zoals we zien. Laat ik besluiten met de grote Charles Baudelaire, dichter en kunstcriticus en eerlijk gezegd destijds niet zo’n grote fan van Ary Scheffer: “Wie Romantiek zegt, zegt moderne kunst, dat wil zeggen: innerlijk, spiritualiteit, kleur, een streven naar het oneindige met alle middelen die de kunst biedt”.
Gezien in het Dordrechts Museum:
‘Liberté, Ary Scheffer & de Franse Romantiek’
Tentoonstelling van 19-10-2024 tot en met 23-3-2025
Theatergroep De Kale spelen tot en met zondag 1 december de voorstelling ‘Vrijheid! Gelijkheid! Broedertwist!
Locatie: Maartensgat 1 (op 250 meter van de Grote Kerk)
Speeltijden:
op vrijdag en zaterdag om 15.00 en 20.15 uur
op zondag om 13.30 en 16.00 uur
(www.dordrechtsmuseum.nl/dekale)
Bronvermelding: de meeste afbeeldingen van de kunstwerken zijn foto’s, afkomstig uit de catalogus van de tentoonstelling.
---Siebe-Versendaal-(verkleind)-S.jpg)
