Stad der blinden

30 november 2021 door Bert den Boer

Een rij auto’s staat te wachten voor rood licht. Als het licht uiteindelijk op groen springt trekt de eerste auto niet op, tot groeiend ongenoegen van de automobilisten erachter. Als ze het portier van de onwillige automobilist openrukken, treffen ze een wanhopige bestuurder aan, die niets anders kan uitbrengen dan dat hij van het ene moment op het andere blind is geworden. Dit is de openingsscène uit het boek De stad der blinden van Nobelprijswinnaar José Saramago, verschenen in 1995.
De blindheid blijkt besmettelijk, weldra ziet een groot gedeelte van de bevolking van Lissabon niet meer. De overheid tracht de blinden eerst te isoleren, maar roept uiteindelijk de noodtoestand uit en vormt een regering van nationale eenheid. Het mag niet baten, meer en meer mensen raken blind tot uiteindelijk de hele stad en misschien zelfs heel Portugal en de hele wereld niet meer kan zien. Dit vindt plaats in een toenemende paniek en wetteloosheid. De strijd om te overleven is genadeloos. Het is in het licht van deze tijd een fascinerend boek over wat er gebeurt als een samenleving ontwricht en op drift raakt.

Beschaving verwijst naar menselijke ontwikkeling, zowel op individueel niveau als op het sociologische niveau van een samenleving. We leven in een tijd die ons duidelijk maakt dat niet alles maakbaar is. Soms weten we het gewoonweg niet. We zullen het met elkaar beschaafd moeten uitzoeken. We kunnen houvast vinden bij antieke denkers zoals Seneca en Marcus Aurelius dat je je geluk niet af moet laten afhangen van externe factoren. Waar we wel controle over hebben is onze geest. Concentreer je op waar je controle over hebt.
Cabaretier Tim Fransen laat zich inspireren door filosofische ideeën. Hij heeft een goed advies: ‘De wereld brengt van zichzelf ellende met zich mee, daar hoeven wij verder niets voor te doen. Het laatste wat wij moeten doen is daar nog meer ellende aan toevoegen. Volgens mij moeten we het bestaan juist verzachten voor elkaar. Ik geloof dat dat beschaving is.’

Deze tijd leert ons eveneens dat de dood bij het leven hoort. Er is zelfs een app, WeCroak, naar het werkwoord croaking, dat zowel kwaken als sterven betekent. Het gorgelen van een stervende lijkt namelijk op het kwaken van een kikker. De app stuurt je vijf keer per dag een melding die je herinnert aan de dood. Die melding komt op een willekeurig moment, net als de dood, en heeft de vorm van een citaat van een filosoof of dichter. De inspiratie voor app, zeggen de makers zelf, komt van een oud Bhutanees spreekwoord. Die wijsheid luidt dat om een gelukkig mens te zijn, je elke dag vijf keer aan de dood moet denken.