Lezing over feit en verbeelding van het schoollokaal
In de tentoonstelling De Kunst van het Opvoeden in het Dordrechts Museum worden prachtige schilderijen en prenten getoond waarop leerlingen en leerkrachten te zien zijn. De werken van schilders als Pieter Verelst (ca.1618 - ca.1678) en Jan Steen (1625/1626-1679) nemen ons mee naar een tijd waarover relatief weinig bekend is van de onderwijspraktijk. Tijdens een lezing op zondag 1 september vertelt Dr. Jacques Dane van het Onderwijsmuseum over de dagelijkse onderwijspraktijk van de 17de t/m de 19de eeuw.
Achter de werken van de kunstenaars gaan verhalen schuil over de dagelijkse, feitelijke onderwijspraktijk uit deze periode. Straffen is een veelvoorkomend thema op de schilderijen: de plak en de bullenpees komen vaak in beeld. Maar hoe erg was het?
De Haarlemse stadsschoolmeester Gabriel Schouten (1758-1806) was een man met in zijn hand ‘een lijvig touw in de gedaante eener bullenpees’, aldus de autobiografie van een collega. Op huiveringwekkende wijze lezen we over deze strenge stadsschoolmeester, die gruwelijk tekeer kon gaan. Soms ging het volslagen mis, zoals bij de twaalfjarige Grietje Mesman. Met zijn bullenpees sloeg Schouten zo hard op Grietjes rug, dicht bij de hals, ‘dat zij van de bank viel en, op den grond liggende, bewusteloos haar water loosde’. Ze was voor het leven getekend: aan dit voorval hield Grietje een kromme hals over. Waarom? Ze hielp haar zusje bij het schrijfwerk.
Welke kinderen bezochten een dorps- of stadsschooltje? Wat voor vakken werden er onderwezen? Waren alle onderwijzers zo streng? Aan de hand van uiteenlopende bronnen, zoals brieven, dagboeken en leermiddelen, ontrafelt Dane in zijn lezing de voor het blote oog verborgen verhalen op schilderen en prenten met schoollokalen.
Jacques Dane
Dr. Jacques Dane (1964), was vanaf 1992 onderzoeker en docent historische pedagogiek en geschiedenis van de psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Vanaf 2007 is hij hoofd collectie en onderzoek van het Nationaal Onderwijsmuseum. Hij werkte mee aan diverse tentoonstellingen en uitgaven van het Onderwijsmuseum, waaronder Jetses aan de wand (2009), In sloot en plas (2011) en recentelijk Vrijheid van onderwijs. De vele gezichten van artikel 23 (2012). Hij publiceert geregeld over onderwijsgeschiedenis en historische pedagogiek.
