Wat is wijsheid?

19 september 2016 door Bert den Boer
Wat is wijsheid?

Het gonst in Dordrecht van de activiteiten. Soms wil je ergens naar toe - zoals naar het openingsconcert van het Bachfestival - en kun je er niet in. Velen dropen enigszins teleurgesteld af. Gelukkig heb je daar geen last van als je de foto exposities Cultural Change in de Centrale Bibliotheek Aanzet en langs de Nieuwe Haven wilt bekijken, van 24 september tot en met 23 oktober. Een activiteit waarvoor ik gevraagd werd een praatje te houden, was een bijeenkomst over het thema wijsheid in het Dordrechts museum.

Wat is wijsheid? Deze zinsnede wordt naar mijn weten altijd uitgesproken met een vraagteken. Het antwoord op die vraag hangt dus af van degene aan wie je het vraagt.
Wat is wijsheid valt voor mij te vergelijken met een vraag als: Wat is kunst? Over die laatste vraag heb ik eens een avond met vrienden gediscussieerd en u begrijpt, wij kwamen daar niet uit. Al vind ik dat schrijver Gerard Reve een mooie omschrijving geeft: Kunst is gestileerde menselijke activiteit, die een ontroering teweeg brengt. En wat te denken van museumdirecteur Wim Pijbes: Het lijkt niet wat het is. Het is niet wat het lijkt.

Wat is wijsheid? Bij deze vraag dacht ik meteen aan een boekje wat ik voor mijn 50e verjaardag kreeg, getiteld Wijsheid uit een leeg hoofd. Bijzonder was dat ik datzelfde boekje in één week van twee mensen kreeg. Volgens mij wensten ze mij veel wijsheid toe. Iemand wordt gevraagd een presentatie te houden voor een groep oudejaarsstudenten aan een universiteit. Hij besteedt uren aan voorbereiding en had wel veertig kaartjes vol aantekeningen. Op de dag van zijn voordracht, lopend naar het spreekgestoelte, viel hem opeens in: Waarom heb ik zoveel tijd besteed aan een verhaal over een onderwerp waar ik zo goed in thuis ben? Waarom heb ik iedere zin over iets waarin ik word geacht deskundig te zijn, perfect voorbereid? Dat besef was zo schokkend, dat zijn hand zich onwillekeurig opende en alle kaartjes her en der op de grond terechtkwamen. Hij liet ze liggen, haalde diep adem en vertelde het publiek wat er gebeurd was. Ogenblikkelijk ging er een zucht van verlichting door de zaal. Zijn presentatie liep uit op een informele discussie en hij leerde dat hij nooit meer iets hoefde voor te bereiden, zolang hij alleen vertelde wat hij uit het hoofd wist. Ware wijsheid heeft niets te maken met ons, maar met hoeveel van ons er niet is. Wijsheid is - en dat klink paradoxaal - voorbereid een onvoorbereid verhaal houden. Dit verhaal heeft mij in mijn vak geleerd: je bereidt voor om los te laten.
Over paradoxen gesproken. Ik wil u een citaat uit het boek Twee vrouwen van Harry Mulisch in relatie tot wijsheid niet onthouden: Ieder mens heeft geloof ik het gevoel, dat hij er eigenlijk niet bij hoort, bij het leven van de andere mensen. Dat hij op een of andere manier iets anders is, een gast, en hij doet alle mogelijke moeite om te zorgen, dat anderen dat niet zullen merken. Dat is het gevoel, dat alle mensen gemeen hebben en daardoor horen ze juist bij elkaar’. Het gevoel afgescheiden te zijn, is wat ons bindt. 

Wat is wijsheid? Volgens mij is het wijsheid om op je intuïtie te durven vertrouwen. Kent u dat? Dat je achteraf zegt: Had ik maar naar mijn gevoel geluisterd? Intuïtie wordt wel eens gedefinieerd als verkorte rationaliteit. Op grond van opgebouwde ervaring weet je diep van binnen het antwoord. Wijsheid is erop durven te vertrouwen dat je - terwijl je het eigenlijk denkt niet te weten - weet dat je het weet.

Wat is wijsheid? Wijsheid is enig zelfinzicht ontwikkelen, zoals de schrijfster Griet op de Beeck in Zomergasten ook zo mooi duidelijk maakte. Zelfinzicht kun je krijgen door feedback te vragen aan je geliefde, kinderen, goede vrienden of collega’s. Wijsheid ontstaat door bewustwording over de boodschappen die je van je ouders of verzorgers hebt meegekregen (zinnetjes als Doe je best, Wees perfect tot Wat stel jij nou voor, jij kunt niks). Die zinnetjes hebben namelijk nogal invloed op wie je bent, wie je wilt zijn, op je identiteit. We zijn allemaal als prins of prinses geboren, soms kun je je in je leven een tijdje kikker voelen, maar je kunt weer wakker gekust worden. Met andere woorden: bewustwording draagt bij aan wijsheid. Aan eigen wijsheid.
De boodschap die mijn ouders mij meegaven was Doe maar gewoon dan doe je gek genoeg, Dat leidt vanzelfsprekend tot een beroep vol improvisatie. Van mijn studie sociologie is vooral één zin blijven hangen: If a person defines situations as real, they are real in their consequences. Dit is het zogenaamde Thomas Theorema en komt van William Isaac Thomas, al bedacht in 1917. Hoe je kijkt, bepaalt wat je ziet. Als je oordeelt, stop je met kijken. Je partner, collega (vul maar in…) zegt vandaag net iets anders dan anders. En dat komt, omdat jij bereid bent te luisteren. Eigenlijk sluit dit alles aan bij wat mijn leraar literatuur op de Pedagogische Academie alhier mij meegaf: Het is de kunst om verwonderd in het leven te staan. Een uitspraak die daar, net even anders, bij aansluit: Wees wat meer geïnteresseerd en minder interessant. Wijsheid is ook om je bewust te zijn dat je ego je soms in de weg zit.

Wat is wijsheid? Wijsheid is voor mij ook zicht hebben op de richtinggevende functie van het verlangen. De filosoof Ernst Bloch zei in een interview ter gelegenheid van zijn 90e verjaardag: ´Ik ben tot de bevinding gekomen dat het verlangen de enige eerlijke eigenschap van de mens is. In alles kan een mens liegen. In alles kan iets onechts sluipen. Liefde kan voorgewend zijn, hoffelijkheid alleen een kwestie van opvoeding. Helpen kan uit egoïstische motieven gebeuren, maar het verlangen kan een mens niet manipuleren. De mens is zijn verlangen. Als je je verlangen echt te pakken krijgt, kom je tot essenties:
Als je mensen een schip wilt laten bouwen, kom dan niet aan met spijkers en hamers; maar leer mensen verlangen naar de eindeloze zee (Antoine de Saint-Exupéry).
Voor het boek van Wim Huijser en mij over het thema verlangen spraken wij onder andere geluksprofessor Ruut Veenhoven. Hij beheert de Word Database of Happiness. We vroegen hem naar zijn definitie van geluk. Geluk is lekker bezig zijn. Dat vond ik een wijze uitspraak. Een uitspraak van oud-president Bill Clinton, die mij in mijn huidige levensfase aanspreekt, sluit daar bij aan: ‘Als onze herinneringen onze dromen overschaduwen, pas dan zijn we echt oud’. Lekker bezig blijven dus.

Wat is wijsheid? Mijn gedachtespinsels over wijsheid maken duidelijk, dat het antwoord op deze vraag zeer persoonlijk is en dat ik in ieder geval niet pretendeer de wijsheid in pacht te hebben.

Gerelateerde wijken:
Gerelateerde straten:

Over de columnist

Bert den Boer

U kunt zijn recente boek Blijf dicht bij jezelf – En hoe doe je dat dan? (uitgeverij Noordboek, april 2022) bestellen bij de boekhandel. Wilt u een gesigneerd exemplaar? Mail dan naar info@bbdb.info

Over de columnist:
Bert den Boer, socioloog, is zelfstandig adviseur, trainer, coach en dagvoorzitter, zie zijn website: www.voorstraat125.nl






Dat bedoel ik nou
05 mrt
Dat bedoel ik nou
'Mannetje Zeb'
20 feb
'Mannetje Zeb'
Zijn of azijn
05 feb
Zijn of azijn
Niet zomaar een idee
18 jan
Niet zomaar een idee
ONTSPOREN
15 dec
ONTSPOREN
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.